ارغنون آسمانی اثری به قلم دکتر عبدالوهاب شاهرودی است که به زبان فارسی نگاشته شده و به بررسی جنبههای زیباییشناسی قرآن و تأثیر آن بر عرفان میپردازد و این ارتباط را در جهت معکوس نیز مورد توجه قرار میدهد. این کتاب مفهوم تفسیر، عرفان و تاریخچه و تحول آنها را به همراه تحلیل یکی از مهمترین روشهای تفسیری قرآن کریم ارائه میکند.
در بخش آغازین، نویسنده به تعریف تفسیر پرداخته و با استفاده از تمثیلهای گوناگون از مثنوی مولوی، تفاوت معنای عرفانی تفسیر با مفهوم ظاهری و تاریخی آن را روشن میسازد. سپس تاریخ تفسیر را از زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تا دوران صحابه و تابعین بررسی میکند. تحول رأی در تفسیر، علل شکلگیری آن، جریانهای اصلی تفسیری در میان مسلمانان و اشاره به نمونههای برجسته هر روش از دیگر موضوعاتی است که در این بخش مطرح میشوند.
در ادامه، نویسنده عرفان را تعریف کرده و اصول نظری و عملی آن ارائه میگردد. همچنین موضوعاتی چون ارتباط عرفان با قرآن، انسان، جهان، زبان، تمثیل و تأویل به تفصیل مورد بحث قرار میگیرند. نویسنده با ذکر این موضوعات تأکید میکند که بدون درک دیدگاههای عرفا در این حوزهها نمیتوان به فهم کامل تفاسیر عرفانی دست یافت، زیرا نگاه آنان به قرآن کاملاً متأثر از برداشتها و دریافتهای خاص خودشان است. در یکی دیگر از بخشهای کتاب، زمینهها و ریشههای تفاسیر عرفانی مطرح شده و نویسنده پنج تفسیر مهم عرفانی را به طور مفصل معرفی میکند. سپس تاریخچه مختصر تفاسیر عرفانی در ایران اسلامی از قرن دوم تا چهاردهم هجری ارائه شده و نمونههایی از آنها مورد بررسی قرار میگیرند.
کتاب مشتمل بر دو مقدمه و هشت فصل اصلی است که هر فصل نیز به بخشهای مختلف تقسیم شده است. در پایان کتاب، کتابشناسی منابع مرتبط آمده است. مقدمه اول شامل موضوعاتی چون بیان هدف کتاب، محتوا، عذرخواهی از کاستیها و تقدیر از افراد مرتبط با اثر است. فصل اول تحت عنوان تعریف تفسیر، موضوعاتی مانند جایگاه تفسیر، مفهوم واژه تفسیر، بازنگری در تعریف تفسیر، ارتباط قرآن با جهان و انسان، حقیقت تفسیر از نگاه تمثیلی، سفر باطنی تفسیر و مقایسه تفاسیر ظاهری و باطنی را شامل میشود.