پسر دوم چنگیزخان، از مادری به نام بورتهفوجین از قوم مغولی قنقرات زاده شد. او از برجستهترین فرماندهان و جنگاوران امپراتوری مغل به شمار میرفت که در فتوحات متعددی از جمله فتح سرزمینهای چین، ماچین و همچنین شهرهای مهم خراسان مانند اترار، بناکت، خوارزم و گرگانج همراه پدر و برادرانش نقش فعالی ایفا کرد. پس از بازگشت چنگیزخان از نبرد با خوارزمشاهیان، حکمرانی بر مناطق وسیعی از ماوراءالنهر، خوارزم، ایغور، کاشغر، بلخ، بدخشان و غزنین تا سواحل سند به جغتای سپرده شد.
پس از درگذشت چنگیزخان، با وجود بزرگتر بودن از برادرش اوگتایخان، همواره احترام عمیقی برای مقام برادر به عنوان قاآن جدید قائل بود. روایت است که روزی پس از برنده شدن در مسابقه اسبدوانی با اوگتای، از این عمل خود پشیمان شد و با حضور در دربار همراه خدم و حشم، عذرخواهی کرد و اصرار بر مجازات خود داشت. در نهایت با پیشکش اسبهای ممتاز، سپاسگزاری خود را از عفو قاآن ابراز داشت. جغتای همچنین در تدوین یاسای چنگیزی مشارکت مؤثری داشت و به دلیل تسلط و سختگیری در اجرای قوانین، از سوی چنگیزخان به محافظ یاسا ملقب شده بود. وی در سال ۶۴۰ هجری قمری درگذشت.
نام جغتای علاوه بر شخصیت تاریخی، در جغرافیای معاصر نیز نمود یافته است. این شهر در شمال غربی استان خراسان رضوی، مرکز شهرستان جغتای است که بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیتی بالغ بر ۹٬۲۶۸ نفر در ۲٬۶۷۰ خانوار دارد. همچنین منطقهای به همین نام در جمهوری آذربایجان و در شهرستان خاچماز واقع شده که با ۶۵۶ نفر جمعیت، به عنوان یک منطقه مسکونی شناخته میشود.
