سیاه‌جامگان عنوانی است که به دودمان عباسیان، خلفای دومین حکومت بزرگ اسلامی، اطلاق می‌شود. این لقب برگرفته از رنگ سیاه پرچم‌ها و البسه نظامی و رسمی آنان است که نماد اعتراض و مبارزه با حکومت پیشین، امویان، به شمار می‌رفت. عباسیان با استفاده از این نماد، خود را نماینده انتقام از شهیدان خاندان پیامبر اسلام و قیامی برای بازگرداندن عدالت معرفی می‌کردند.
این عنوان در تقابل مستقیم با لقب سپیدجامگان قرار دارد که به امویان نسبت داده می‌شود؛ چرا که آنان رنگ سفید را نماد خود برگزیده بودند. کاربرد این دو اصطلاح، به‌ویژه در متون تاریخی و ادبی، شیوه‌ای نمادین برای اشاره به این دو دوره مهم از تاریخ اسلام و تضادهای ایدئولوژیک و سیاسی بین آن‌هاست. برای کسب اطلاعات دقیق‌تر درباره تاریخچه، حکمرانان و دستاوردهای این سلسله، می‌توان به مدخل عباسیان در منابع معتبر تاریخی و دایرةالمعارف‌ها مراجعه نمود. مطالعه در این زمینه، تحولات گسترده فرهنگی، علمی و سیاسی دوران طلایی تمدن اسلامی را که تحت حکمرانی عباسیان شکل گرفت، روشن می‌سازد.