چیستی تاریخ به طور خلاصه عبارت است از شناخت و بررسی چیزی در گستره زمان. به بیان دیگر، وقتی از چیستی تاریخ سخن گفته می‌شود، منظور این است که تاریخ هم نام یک علم است که به مطالعه و تحلیل وقایع گذشته می‌پردازد و هم موضوعی مشخص که همان رویدادها و حوادث انسانی در گذشته است.
در واقع، تاریخ به صورت اشتراک لفظی دو معنا دارد: یکی «دانش تاریخ» که علم و روش بررسی وقایع است و دیگری «موضوع تاریخ» که همان خود وقایع و رویدادهای گذشته می‌باشد. این دو مفهوم گاهی با هم اشتباه گرفته می‌شوند، اما در فلسفه و نظریه تاریخ، لازم است این تفاوت روشن شود.
بنابراین، چیستی تاریخ شامل دو جنبه است: ۱) آنچه در گذشته رخ داده است (موضوع تاریخ) و ۲) تحلیل، ثبت و تصویر ذهنی ما از آن وقایع (دانش تاریخ). این تعریف کمک می‌کند تا بفهمیم تاریخ تنها بازگو کردن گذشته نیست، بلکه مطالعه و تفسیر آن در زمان و مکان معین نیز بخشی از چیستی آن محسوب می‌شود.
