احکام ظاهری

[ویکی فقه] احکام ظاهری، احکام مستفاد از اماره یا اصل عملی، یا احکام مستفاد از اصول عملی، برای مکلّف شاکّ یا جاهل به حکم واقعی را می گویند.
احکام ظاهری از اقسام احکام شرعی و مقابل احکام واقعی می باشد. در مورد حکم ظاهری دو اصطلاح وجود دارد: در یک اصطلاح، حکم ظاهری شامل مؤدای امارات و اصول می شود و در اصطلاح دیگر، حکم ظاهری فقط شامل مؤدای اصول است.
توضیح
۱. در یک اصطلاح، مراد از حکم ظاهری حکمی است که با ملاحظه جهل مکلف به واقع، از سوی شارع مقدس جعل گردیده است؛ یعنی شارع برای مواردی که مکلف، جاهل به حکم واقعی و مردد در آن باشد، احکام و وظایفی را مقرر نموده که به آن ها احکام ظاهری می گویند؛ به بیان دیگر، حکم ظاهری، حکم انسان جاهل و شک کننده به حکم واقعی است؛ مثل احکامی که انسان به وسیله امارات و اصول عملیه به دست می آورد. برخی از اصولیون متأخر، حکم ظاهری را حکم نمی دانند، بلکه معتقدند امارات و اصول در صورت انطباق با واقع موجب منجز شدن حکم واقعی و در صورت عدم انطباق، موجب عذر خواهند بود.۲. در اصطلاح دوم، حکم ظاهری، آن حکم شرعی تعلق گرفته به چیزی است که حکم واقعی آن مجهول است، مانند: اختلاف فقها در نگاه کردن به زن اجنبی، یا اختلاف آنان در وجوب اقامه برای نماز. در این موارد، هنگامی که دلیلی برای تأیید یکی از اقوال مطرح شده پیدا نشود، فقیه در حکم واقعی اولی شک می کند و برای این که در مقام عمل متحیر نماند به ناچار باید حکم دیگری (غیر از حکم اولی واقعی) برای او وجود داشته باشد تا به آن عمل کند، اگر چه آن حکم دیگر، عقلی باشد، مانند: وجوب احتیاط و یا وجوب برائت و یا اعتنا ننمودن به شک. اصولیون به این حکم دوم که فقیه در مقام سرگردانی به سراغ آن می رود حکم ظاهری می گویند.