اورخون

اورخون. [ اُرْ خُن ْ ] ( اِخ ) ارخون. رودی است بطول حدود 1100 کیلومترکه در کوههای خانگای شمال غربی جمهوری خلق مغولستان سرچشمه میگیرد. بجانب شمال شرقی روان شده کمی در جنوب مرز مغولستان و اتحاد جماهیر شوروی به رود سلنگا ملحق میشود. کتیبه های اورخون که از قرن هشتم میلادی است نزدیک مسیر سفلای آن بفاصله حدود 65 کیلومتری شمال شهر قراقورم بدست آمد. این کتیبه ها مشتمل بر قدیمترین آثار شناخته شده به یکی از زبانهای ترکی و نیز مشتمل بر بعضی متون چینی است. ( دایرةالمعارف فارسی ).

یا ارخون رودی است بطول حدود ۱۱٠٠ کیلومتر که در کوههای خانگای شمال غربی جمهوری خلق مغولستان سرچشمه میگیرد.

اورخون (سلنگ). اورخون ( به لاتین: Orkhon ) یک منطقهٔ مسکونی در مغولستان است که در استان سلنگ واقع شده است. اورخون ۱٬۳۰۶٫۲۷ کیلومتر مربع مساحت دارد.

رودی در شمال مرکزی مغولستان، به طول ۱,۱۳۰ کیلومتر. از کوه های خانگای سرچشمه می گیرد و در جهت شرق جریان می یابد و سپس به سمت شمال می پیچد و از قراقروم، پایتخت باستانی امپراتوری مغول، می گذرد. رود اورخون با یک گرانکوهاز رود سلنگا جدا می شود. کتیبه های اورخون متعلّق به قرن ۸م، شامل قدیمی ترین آثار نوشته شده به یکی از زبان های ترکی، در نزدیکی این رود کشف شده است (۱۸۸۹). رود اورخون منطقه ای به وسعت حدود ۱۳۲هزار کیلومتر مربع را زهکشی می کند و در ماه های ژوئیه و اوت برای کشتی های کوچک قابل کشتی رانی است. به علت بارش های گاه به گاه و زمستان های سخت کشاورزی در حاشیۀ این رود محدود و ناچیز است.

💡 قدیمی‌ترین سندی که از کلمهٔ تات در آن استفاده شده، کتیبه‌های اورخون است. تات در این کتیبه‌ها ظاهراً به معنای «اتباع» و «رعایا» استفاده شده است. لفظ «تات» علاوه بر این‌که بر ایرانیان و یک‌جانشینان اشاره می‌کرد، عنوانی بوده که قبل از حکومت ایل‌خانی به عناصر خارجی سرزمین‌های ترکان (احتمالاً خارجی‌های یک‌جانشینِ ترکستان، بعضی قبایل ترک، اقوام مغلوب و ساکنان مناطق تحت تصرف ترکان) گفته می‌شد.

💡 برای نگارش زبان‌های مختلف ترکی در طول تاریخ الفباهای مختلف الفبای اورخون، الفبای اویغور، الفبای عربی و خزر)، الفبای لاتین و الفبای سیریلیک به کار گرفته شده‌است ولی هم‌اکنون اکثر زبان‌های ترکی از الفبای لاتین استفاده می‌کنند یا در حال تغییر خط رسمی خود به لاتین هستند.

💡 ترکی اورخون، همچنین ترکی گوک‌ترک، یک زبان تاریخی از خانواده زبان‌های ترکی و گونه کهن از زبان ترکی باستان است. این زبان را نیای اویغوری باستان نیز می‌دانند. ترکی اورخون به سبب مشهورترین نوشتارش یعنی سنگ‌نبشته اورخون، واقع در دشت اورخون مغولستان اینگونه نامیده می‌شود.

💡 خاقانات اویغور (回鶻) یک امپراتوری تُرک‌تبار بود که حدود یک قرن بین اواسط قرن ۸ و ۹ وجود داشت. آن‌ها یک کنفدراسیون قبیله ای تحت عنوان اشراف اورخون اویغور (回鶻) بودند که توسط چینی‌ها از آن‌ها به عنوان جیو زینگ ("نه قبیله") یاد می‌شد.

💡 اویغوری باستان با خطی ویژه، نامور به خط اویغوری به نگارش درمی‌آمد. این خط برپایه یک خط ایرانی به نام خط سغدی بود. درابتدای تاریخ خود، اویغوری باستان به خط اورخون، خط دیگری که باز برپایه خط سغدی بود به نگارش درمی‌آمد. بیشتر آثار زبان و خط اویغوری باستان به ادبیات دینی مانوی و بودایی مربوط هستند.