منطقه البروج

منطقه البروج (Zodiac) به ناحیه‌ای از آسمان گفته می‌شود که شامل مسیرهای ظاهری خورشید، ماه و سیارات است. در زمان‌های باستان، که تنها پنج سیاره شناخته شده بودند، پهنای این ناحیه ۱۶ درجه تعیین شده بود. در علم احکام نجوم، به ۱۲ برج تقسیم می‌شود که هر یک ۳۰ درجه وسعت دارند. این برج‌ها به ترتیب شامل حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت هستند. لازم به ذکر است که این تقسیم‌بندی به معنای پوشش مساحت‌های برابر توسط صورت‌های فلکی متناظر نیست؛ صورت‌های فلکی ۱۲ گانه از نظر اندازه نابرابرند و فاصله بین آن‌ها کل منطقه البروج یا حتی خط دایرة البروج را به طور کامل پوشش نمی‌دهد. در نتیجه، بخشی از دایرة البروج روی صورت فلکی حوا قرار دارد که به ۱۲ برج مذکور تعلق ندارد.

تصور این نواحی به دوران باستان بازمی‌گردد، اما نام‌های کنونی برج‌ها در فارسی ریشه عربی و در زبان‌های اروپایی ریشه یونانی دارند. در ابتدا، جمع‌های اختری متعددی برای نقاط مبنای تقویم در امتداد آن انتخاب شده بود؛ اما به دلیل اشغال نابرابر این ناحیه توسط آن‌ها، سرانجام منطقه البروج به ۱۲ برج با پهنای ۳۰ درجه تقسیم شد. زنجیره این برج‌ها، در جهت شرق، حرکت ظاهری خورشید و ماه را بین صورت‌های فلکی دنبال می‌کند و از نقطه‌ای که نشان‌دهنده موقعیت خورشید در هنگام اعتدال فروردین (اعتدال بهاری) است، آغاز می‌شود. این نقطه گاهی نقطه اول حمل نیز نامیده می‌شود. اعتدالین زمانی رخ می‌دهند که خورشید وارد برج‌های حمل و میزان شود، در این زمان خورشید دقیقاً بر فراز خط استوا قرار دارد. انقلابین نیز زمانی روی می‌دهند که خورشید وارد برج‌های سرطان و جدی شود و از فراز مدار رأس‌السرطان یا مدار رأس‌الجدی یا مدارهای ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی و جنوبی نسبت به استوا عبور می‌کند.

به دلیل حرکت تقدیمی (لغزش خفیف محور زمین)، نقطه اعتدال و برج‌های آن، رو به غرب و با آهنگ یک برج در هر ۲۱۵۰ سال، از میان صورت‌های فلکی جابجا می‌شوند. نقطه اعتدال بهاری، که در حال حاضر در صورت فلکی حوت قرار دارد، در زمان هیپارخوس، ستاره‌شناس یونانی قرن دوم پیش از میلاد، در صورت فلکی حمل قرار داشت. همچنین، ۲۰۰۰ سال پیش که برای نخستین بار صورت‌های فلکی کنونی گروه‌بندی شدند، نقطه اعتدال بهاری احتمالاً در صورت فلکی ثور قرار داشته و خوشه پروین اولین جمع اختری منطقه البروج محسوب می‌شده است.

تصویر معنی منطقه البروج

لغت نامه دهخدا

( منطقةالبروج ) منطقةالبروج. [ م ِ طَ ق َ تُل ْ ب ُ ] ( اِخ ) دایره ای است که همه دوازده بروج بر همین دایره واقع شده اند و این دایره به شکل منطقه یعنی میان بند بر حوالی افلاک سبعه برآمده است و این دایره منطقةالبروج، دایره معدل النهار را تقاطع نموده است حمایلی چون شمس به هر دو نقطه محل تقاطع رسد لیل و نهار در جمیع بقاع غیر عرض تسعین و ما یقرب منه برابر باشد و این دو محل تقاطع را دو نقطه اعتدال گویند و آن نقطه که چون آفتاب او درگذرد شمالی شود وی را اعتدال ربیعی نامندو آن رأس حمل است و نقطه دیگر که مقابل آن است چون آفتاب از او گذرد جنوبی شود آن را اعتدال خریفی گویند و آن رأس میزان است و سیر شمس دائماً بر این دایره واقع می باشد. ( غیاث ) ( آنندراج ). دایره عظیمه فلکی که در آن دوازده برج واقع شده اند و کلاه چرخ نیز گویند. ( ناظم الاطباء ). او آن دایره بزرگ است که منطقه حرکت دوم است به آسمان و نیز او را فلک البروج خوانند و نطاق البروج و آفتاب چون به سوی مشرق همی رود بر این دایره رود و از وی جدا نشود. و این منطقه خفسیده است از معدل النهار و او را بدو جای برابر ببرد پس نیمه منطقه به شمال معدل النهار همی افتد و نیمه دیگر به جنوب. و آن دایره ٔبزرگ که بر قطب معدل النهار و قطب فلک البروج همی گذرد نام او «گذرنده بر هر چهار قطب » است. ( التفهیم ص 72 ). منطقةالبروج را مطلقاً منطقه و منطقه فلک البروج و فلک البروج و نطاق البروج و منطقه حرکت ثانیه نیز گویند. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ). منطقه ای است که در آسمان فرض کرده اند پس از فلک زحل و پیش از فلک الافلاک و آن را به دوازده قسمت کرده و در هر قسمتی صورتی توهم کرده و ماههای شمسی را بدانها بخشیده اند. اسامی این برجها که اولین آنها مقارن با اعتدال ربیعی در نیمکره شمالی است چنین است: حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو، حوت. ( از یادداشت مرحوم دهخدا ). منطقه دایره شکلی از آسمان که شامل 12 صورت فلکی ( 12 برج ) است و ظاهراً بنظر می آید که خورشید در مدت یک سال آن را طی می کند. این منطقه ٔمستدیر در حقیقت مدار حرکت انتقالی زمین را به دور کره خورشید مشخص می کند. این منطقه به 12 بخش مساوی ( هر بخش 30 درجه ) تقسیم شده و در هر بخش یکی از صور فلکی منطقةالبروج که اصطلاحاً یک برج نامیده می شود قرار دارد و زمین در طی حرکت انتقالی خود در هر ماه شمسی در مقابل یکی از این صور فلکی 12گانه ( برجها ) قرار می گیرد. منطقةالبروج درواقع طرح مدار زمین است بر آسمان و آن خطی است که از تلاقی سطح مدار حرکت انتقالی زمین با قسمتی از آسمان که آن را اصطلاحاً فلک ثوابت نامیده اند پیدا می شود و اینکه آن را منطقه گفته اند و عرض معتنابه برای آن قائل شده اند به مناسبت شکل برجهایی است که در این منطقه در ظرف سال مشهور است. ( از فرهنگ فارسی معین ).

فرهنگ معین

( منطقة البروج ) (مِ طَ قَ ةُ لْ بُ ) [ ع. ] (اِ. ) مسیر حرکت ظاهری خورشید در میان ستارگان را منطقه البروج می نامند که از دوازده برج تشکیل شده و خورشید در هر ماه در یکی از این برج ها قرار می گیرد.

فرهنگ عمید

( منطقةالبروج ) دایره ای که حرکت انتقالی زمین در آن صورت می گیرد و آن را به دوازده قسمت مساوی تقسیم کرده هر کدام را برج و هر برجی را به اسمی می نامند (حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو، و حوت ).

فرهنگ فارسی

منطقه دایره شکلی از آسمان که شامل ۱۲ صورت فلکی ( ۱۲ برج ) است و ظاهرا بنظر می آید که خورشید در مدت یکسال آنرا طی میکند. این منطقه مستدیر در حقیقت مدار حرکت انتقالی زمین را بدور کره خورشید مشخص میکند. این منطقه به ۱۲ بخش مساوی ( هر بخش ۳٠ درجه ) تقسیم شده که در هر بخش یکی از صور فلکی منطقه البروج که اصطلاحا یک برج نامیده میشود قرار دارد و زمین در طی حرکت انتقالی خود در هر ماه شمسی در مقابل یکی از این صور فلکی ۱۲ گانه ( برج ها ) قرار میگیرد منطقه البروج در واقع طرح مدار زمین است بر آسمان و آن خطی است که از تلاقی سطح مدار حرکت انتقالی زمین با قسمتی از آسمان که آنرا اصطلاحا فلک ثوابت نامیده اند پیدا میشود و اینکه آنرا منطقه گفته اند و عرض معتنابه برای آن قائل شده اند بمناسبت شکل برج هائی است که در این منطقه در ظرف سال مشهود است. اسامی برج های ۱۲ گانه منطقه- البروج که اولین آنها مقارن با اعتدال ربیعی درنیمکره شمالی زمین است عبارتند از: حمل ثور جوزا سرطان اسد سنبله میزان عقرب قوس جدی دلو حوت. مولف نصاب الصبیان اسامی برج های ۱۲ گانه را چنین بنظم آورده است: [ برج ها دیدم که از مشرق بر آوردند سر جمله در تسبیح و در تهلیل حی لایموت ] [ چون حمل چون ثور چون جوزا سرطان و اسد سنبله میزان و عقرب قوس و جدی و دلو و حوت ]

فرهنگستان زبان و ادب

{zodiac} [نجوم] کمربندی فرضی بر کرۀ آسمان که شامل 12 صورت فلکی است و دایره البروج از میان آن می گذرد

دانشنامه آزاد فارسی

منطَقَة الْبُروج (zodiac)
ناحیه ای از آسمان، شامل مسیرهای ظاهری خورشید، ماه، و سیاره ها. زمانی که این ناحیه در روزگار باستان تقسیم بندی شد، فقط ۵ سیاره شناخته شده بود و پهنای بُرجگاه به ۱۶ درجه می رسید. در احکام نجوم، برجگاه به ۱۲ برج، که هر کدام ۳۰ درجه گستردگی دارند، تقسیم می شود: حَمَل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سُنبله، میزان، عقرب، قوس، جَدْی، دَلو (صورت فلکی)، و حوت. این برج ها به منزلۀ صورت های فلکی مساحت های برابری را نمی پوشانند. این ۱۲ صورت فلکی از نظر اندازه نابرابرند و فاصلۀ بین آن ها برجگاه یا حتی خط دایرة البروج را کاملاً نمی پوشاند. در نتیجه، بخشی از دایرة البروج۱۶ روی حوا واقع است که به ۱۲ بُرج تعلق ندارد. تلقی این ناحیه ها به روزگار باستان باز می گردد، اما نام های کنونی بُرج ها در فارسی ریشۀ عربی، و در زبان های اروپایی ریشۀ یونانی دارد. در آغاز، جمع های اختری گوناگونی برای نقاط مبنای تقویم در امتداد بُرجگاه انتخاب شده بود، اما از آن جا که آن ها به صورت نابرابر این ناحیه را اشغال می کردند، سرانجام بُرجگاه به ۱۲ بُرج به پهنای ۳۰ درجه تقسیم شد. زنجیرۀ برج ها، در جهت شرق، حرکت ظاهری خورشید و ماه را بین صورت های فلکی دنبال می کند و به ترتیب از نقطۀ مشخص کنندۀ موقعیت خورشید در هنگام اعتدال فروردین ماهی (اعتدال بهاری) آغاز می شود. این نقطه را گاه «نقطۀ اول حمل» نیز می گویند. اعتدالین زمانی رُخ می دهد که خورشید وارد یکی از بُرج های حمل و میزان شود، در آن زمان خورشید دقیقاً بر فراز خط استوا قرار دارد. انقلابین زمانی روی می دهد که خورشید وارد یکی از بُرج های سرطان و جَدْی شود، در آن هنگام خورشید از فراز مدار رأس السرطان یا مدار رأس الجَدْی یا مدارهای ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی و جنوبی نسبت به استوا می گذرد. به علت حرکت تقدیمی (لنگش خفیف محوری زمین)، نقطۀ اعتدال و بُرج های بُرجگاهی آن رو به غرب از میان صورت های فلکی، با آهنگ یک بُرج در هر ۲۱۵۰ سال، جابه جا می شوند. نقطۀ اعتدال بهاری، که در حال حاضر در حوت قرار دارد، در زمان هیپارخوس (اَبرخُس)، اخترشناس یونانی قرن ۲پ م، در صورت فلکی حمل قرار داشت. ۲۰۰۰ سال پیش که برای نخستین بار صورت های فلکی حاضر گروه بندی شد، نقطۀ اعتدال بهاری احتمالاً در ثور قرار داشته و پروین نخستین جمع اختری بُرجگاه بوده است.