پروین اعتصامی

زندگی‌نامه

پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ شمسی در تبریز به دنیا آمد. نام واقعی‌اش رخشنده بود، اما او از تخلص پروین استفاده می‌کرد. پدرش، میرزا یوسف اعتصام الملک، ادیب و نویسنده‌ای با تسلط به زبان‌های مختلف بود و مادرش نیز از شاعران دوره قاجار بود.

پروین در کودکی به تهران آمد و در کنار پدرش و شخصیت‌های ادبی چون دهخدا تحصیل کرد. او در ۱۸ سالگی فارغ‌التحصیل شد و مدتی به تدریس پرداخت. در سال ۱۳۱۳ با پسرعموی خود ازدواج کرد، اما این ازدواج به دلیل ناسازگاری‌ها و محیط نامناسب به جدایی انجامید. پس از آن، پروین به خانه پدری برگشت و تا پایان عمر مجرد زندگی کرد.

فعالیت‌های اجتماعی و ادبی

پروین اعتصامی به عنوان یکی از نخستین زنان در ایران، در دوران شکل‌گیری جنبش زنان، به کارهای دولتی و فرهنگی مشغول شد. او در سال ۱۳۱۴ نشان درجه سوم علمی را از وزارت فرهنگ دریافت کرد. اشعار او به دلیل مضامین اخلاقی و اجتماعی، به ویژه در مورد وضعیت زنان و یتیمان، مورد توجه قرار گرفت.

درگذشت

پروین اعتصامی در ۳۵ سالگی به بیماری حصبه مبتلا شد و در فروردین ۱۳۲۰ درگذشت. او در مقبره خانوادگی‌اش در حرم حضرت معصومه علیها السلام دفن شد. پس از مرگش، شعری از او بر روی سنگ مزارش حک شده است که نشان‌دهنده اندیشه‌های او درباره زندگی و مرگ است.

شعر پروین

پروین از کودکی به شعر سرودن پرداخت و اشعارش در مجله‌ها منتشر می‌شد. دیوان شعر او در سال ۱۳۱۴ منتشر شد و شامل انواع اشعار مانند قصیده، غزل و مثنوی است. اشعار او به ویژه در زمینه‌های اخلاقی و اجتماعی، تأثیر زیادی بر ادبیات فارسی گذاشته و او را به عنوان یک شاعر بزرگ معرفی کرده است.

لغت نامه دهخدا

پروین اعتصامی. [ پ َرْ ن ِ اِ ت ِ ] ( اِخ ) مسمّاة به رخشنده. شاعره ایرانی. دخت مرحوم یوسف اعتصامی ( اعتصام الملک آشتیانی ). وی در 25 اسفندماه 1285 هَ. ش. در تبریز متولد گردید. در کودکی با پدر به تهران آمد و بقیه عمر خود را در این شهر گذرانید. ادبیات فارسی و عرب را نزد پدر آموخت و دوره و مدرسه اناثیه امریکائی تهران را در خرداد ( جوزا ) 1303 بپایان رسانید. در تیر 1313 با پسرعموی پدر خود ازدواج کرد.و او را شوهر به کرمانشاهان برد لیکن این وصلت نامتناسب بیش از دوماه ونیم نپائید و به خانه پدر بازگشت و تقریباً نه ماه بعد رسماً تفریق کردند. چندی در کتابخانه دانش سرای عالی تهران سمت کتابداری داشت و درشب شنبه 16 فروردین 1320 پس از 12روز ابتلاء به مرض حصبه نیمه شب در تهران درگذشت و به قم در صحن جدید در مقبره خانوادگی پهلوی قبر پدر خود مدفون شد. او از طفولیت ( در حدود هفت سالگی ) به شعر گفتن آغاز کرد قریحه سرشار و استعداد خارق العاده وی همواره مورد استعجاب فضلا و دانشمندانی که با پدر او خلطه داشتند می بود. ( رجوع شود به دیوان پروین چ 1323 هَ. ش. ص 371 ). دیوان وی تاکنون هشت هزار نسخه ( بسال 1314 و 1320 و 1323 هَ. ش. ) بچاپ رسیده است طبع اخیر قسمت عمده قصائد و مثنویات و تمثیلات و مقطعات و مفردات را شامل است. پروین یک قسمت از اشعار خود را که مطبوع طبعوقّاد وی نبود چند سال پیش از مرگ خود بسوخت و بعض اشعار وی پیش از آنکه بصورت دیوان منتشر شود در مجلددوم مجله بهار که به قلم پدر والاگهر او مرحوم یوسف اعتصام الملک انتشار می یافت چاپ میشد ( شعبان 1339 جمادی الاول 1341 هَ. ق. ). آقای ملک الشعراء بهار را در چاپ اول دیوان دیباچه ای است که قسمتی از آنرا ذیلا نقل می کنیم: این دیوان ترکیبی است از دو سبک و شیوه لفظی و معنوی، آمیخته با سبکی مُستقل؛ و آن دو، یکی شیوه شعراء خراسان است خاصه استاد ناصرخسرو و دیگر شیوه شعراء عراق و فارس بویژه شیخ مصلح الدین سعدی؛ و از حیث معانی نیز بین افکار و خیالات حکما و عرفا است و این جمله با سبک و اسلوب مستقلی که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جوئی است ترکیب یافته و شیوه بدیع بوجود آورده است. قصائد این دیوان، بوئی و لمحه ای از قصائد ناصرخسرو دارد و در ضمن آنها ابیاتی که زبان شیرین سعدی و حافظ را فرایاد می آورد بسیار است، و بالجمله در پند و اندرز و نشان دادن مکارم اخلاق و تعریف حقیقت دنیا از نظر فیلسوف عارف و تسلیت خاطر بیچارگان و ستمدیدگان و مفاد «قُل متاع ُالدنیا قلیل » و «نجی المخفون » دل خونین مردم دانا را سراسر تسلیتی است، در همان حال، راه سعادت و شارع حیات و ضرورت دانش و کوشش را نیز بطرزی دلپسند بیان میکند و میگوید در دریای شوریده زندگی با کشتی علم و عزم راهنورد باید بود و در فضای امید و آرزو با پروبال هنر پرواز باید کرد:

جملاتی از کلمه پروین اعتصامی

یک سال پس از سرایش این شعر، حیدرعلی کمالی، شاعر مشروطه، در قطعه شعری با نام «به برادرزادگان من»، آشکارا از فرم و مضمون آن تأثیر پذیرفته‌است. همچنین شاعران دیگری مانند محمدتقی بهار و پروین اعتصامی نیز با الهام از «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» سروده‌اند.