عذاب قبر

عذاب قبر، سختی‌ها و فشارهایی است که انسان پس از مرگ و ورود به عالم برزخ با آن‌ها مواجه می‌شود. کیفیت و چگونگی این فشار، تا حد زیادی برای ما پوشیده است؛ برخی آن را فشار بر جسم دفن‌شده در خاک می‌دانند و برخی دیگر معتقدند این عذاب متوجه روح و بدن برزخی انسان می‌گردد. بر اساس آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، فشار قبر تنها یکی از اقسام عذاب قبر به‌شمار می‌آید و بنابر روایتی از امام صادق(ع)، افراد کمی از این عذاب مصون هستند.

درک دقیق چگونگی فشار قبر، به دلیل ماهیت فرامادی زندگی پس از مرگ، برای انسان‌هایی که همواره با دنیای مادی سر و کار داشته‌اند دشوار است. توصیف‌های ارائه‌شده در متون دینی نیز با استفاده از عباراتی متناسب با درک مادی بشر بیان شده‌اند؛ همان‌گونه که توصیف رنگ‌ها برای فرد نابینای مادرزاد ممکن نیست، مگر با به‌کارگیری اصطلاحات آشنا برای او، اما حقیقت امر تا زمانی که خود آن را تجربه نکند، بر او آشکار نخواهد شد. بنابراین نکته‌ی اساسی، شناخت عواملی است که موجب فشار قبر می‌شوند و همچنین راه‌های نجات از این عذاب است.

در آیات قرآن و به‌ویژه در روایات معتبر، به بخشی از حقایق زندگی در قبر اشاره شده است؛ تا آنجا که علامه مجلسی در جلد ششم بحارالانوار، ۱۲۷ روایت در این زمینه نقل کرده است. همچنین در مناجات‌ها و دعاهای منقول از اهل‌بیت(ع)، بارها به خدا از هول و هراس و شدت عذاب قبر پناه برده شده است. از دیدگاه برخی عالمان، قبر همان عالم برزخ است و عذاب بر حقیقت انسان وارد می‌شود، اما فرد آن را به‌صورت فشار قبر ادراک می‌کند، مشابه مشاهدات انسان در عالم خواب. همان‌گونه که مرحوم شیخ مفید تصریح کرده‌اند، اثبات عذاب قبر مبتنی بر آیات و اخبار متواتر از طریق عامه و شیعه است و دلیل عقلی محض در این زمینه وجود ندارد.

تصویر معنی عذاب قبر

دانشنامه آزاد فارسی

تنگی، تنهایی، تاریکی و فشار قبر، برای کفار و حتی مؤمنانی که بر اثر انجام گناهان در دنیا آمرزیده نشده باشند. همۀ مسلمانان بر این نظر توافق دارند. در روایاتی از امامان معصوم، منظور از قبر، برزخ یعنی فاصلۀ مرگ تا قیامت دانسته شده است و به همین دلیل تفاوتی در دفن شدن مرده یا سوزانده شدن یا در دریا ماندن جسد و جز آن را ندارد. مفسران قرآن نیز مطالبی دربارۀ عذاب قبر به استناد تفسیر و روایات معصوم آورده اند. در برخی آیات قرآن، دو بار زنده شدن و دو بار مردن و اعتراف به گناهان آمده است که مفسران یکی از آن دو را به قبر و پرسش دو فرشته به نام های نکیر و منکر تفسیر کرده اند. از میان عذاب های گور به فشار قبر بیشتر تأکید شده است و آن را تابعی از انشراح (بازشدن) یا ضیق قلب یا روح و سینه دانسته اند که در صفات و ملکات فاضله یا رذایل نفسانی جلوه کرده و در دنیا اندوخته شده است؛ یعنی انسان در گور بر سَر سفرۀ صفات نفسانی خویش می نشیند و اخلاق های بد مانند سخن چینی، بدرفتاری با همسر و کودکان، یاری نکردن مظلوم، تباه کردن نعمت، تهمت، غیبت، بدزبانی، خوردن مال یتیم و جز آن از عوامل فشار قبر است. برخی روایات اعمالی مانند خواندن نماز شب، صدقه دادن، تلاوت قرآن و خواندن نماز وحشت (که مؤمنان در شب اول قبر کسی می خوانند) را از راه های مقابله با مجازات فشار قبر برشمرده اند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی شیعه] عذاب قبر سختی ها و فشارهایی است که انسان پس از مرگ و وارد شدن به عالم بَرزخ با آن ها مواجه می شود. کیفیت و چگونگی فشار قبر تا حد زیادی بر ما پوشیده است؛ برخی آن را فشار بر جسم دفن شده در خاک می دانند و برخی بر روح و بدن برزخی. عذاب قبر اقسام مختلفی دارد که یکی از آن ها فشار قبر است. آیات قرآن و روایات اهل بیت بخشی از این حقایق را بازگو کرده اند، بر اساس روایتی از امام صادق(ع) افراد کمی عذاب قبر ندارند.
کیفیت و چگونگی فشار قبر تا حد زیادی بر ما پوشیده است و ماهیت فرامادی زندگی پس از مرگ درک آن را برای کسانی که از ابتدای تولد با دنیای مادی سروکار داشته اند دشوار می کند. آنچه در قرآن و روایات در توصیف این شرایط بیان شده نیز متناسب با ادراکات مادی بشر است و توصیف آنها همان قدر دشوار است که ما بخواهیم برای یک کور مادرزاد از تفاوت رنگها سخن بگوییم که در اینصورت ناچاریم از اصطلاحاتی استفاده کنیم که او با آنها آشنایی دارد ولی او تا زمانی که بینا نگردد هرگز با حقیقت رنگها آشنا نخواهد شد. اما مهم آن است که بدانیم چه چیزی سبب فشار و یا عذاب قبر می شود و چه اسبابی انسان را از این فشار و عذاب نجات می دهد.
در آیات و روایات به گوشه هایی از زندگی در قبر اشاره شده است. علامه مجلسی در جلد ششم بحار الانوار ۱۲۷ روایت در این موضوع نقل کرده است. در دعا و مناجات هایی که از اهل بیت نقل شده نیز بارها از هول و هراس و شدت عذاب قبر به خدا پناه برده شده است.
[ویکی اهل البیت] عذاب قبر یکی از مسائلی است که در روایات در حد تواتر به آن پرداخته شده است. از برخی روایات و یا سخنان عالمان مسلمان چنین برمی آید که قبر همان برزخ است و فشار یا عذاب بر حقیقت شخص وارد می شود اما او آن عذاب را به صورت فشار قبر می بیند نه اینکه در واقع قبر او را تحت فشار قرار دهد. چیزی شبیه مشاهدات انسان در خواب.
مرحوم شیخ مفید فرموده: اثبات عذاب قبر از طریق آیات و اخبار است نه عقل، اخبار از طریق عامه (اهل سنت) و شیعه درباره عذاب و فشار قبر در حد تواتر است.
چند نمونه از روایات مربوط به قبر:
از برخی دیگر از ائمه علیهم السلام احادیثی با همین عبارت در مورد قبر آمده است.
آیا مقصود از قبر همان قبر خاکی و متعارف است یا منظور چیز دیگری است؟ امام صادق علیه السلام فرمود: "البرزخ: القبر،... ". عالم برزخ، قبر است؛ ایشان در روایت دیگر فرمودند: "القبر منذحین موته الی یوم القیامة" مقصود از قبر برزخ انسان است که از لحظه ی مرگ تا روز رستاخیز است.
از این روایت و از روایاتی که درباره ی عذاب الهی قبر وارد شده است، استفاده می گردد که منظور از قبر عالم برزخ است، نه این "قبر خاکی".
آیت اللّه سبحانی می فرماید: واقعیت قبر همان برزخ است.
علامه حسن زاده آملی در مورد مشاهدات انسان پس از مرگ می فرمایند: «آن فشار و احوال دیگر بر حقیقت شخص وارد است که ادراکات اوست ولی در تمثل خود آنهمه را در قبرش می بیند یعنی آنچه را می بیند همه را در عالم قبرش می نگرد.