یکی از فرقههای سیاسی اسلام که در نیمهٔ نخست قرن اول هجری پدید آمد، جریان عُثمانیه بود. پس از قتل عثمان، گروهی از اصحاب پیامبر با خلافت امام علی(ع) مخالفت کردند و زمینهساز جنگها و خونریزیهای فراوانی شدند. برخی بر این باورند که نخستین مذهبی که در اسلام شکل گرفت، مذهب عثمانیه بوده که هرچند عمری کوتاه داشت، تأثیری چشمگیر بر جای نهاد.
با این حال، با دقتی بیشتر در منابع تاریخی، روشن میشود که از دیدگاه هر دو مذهب شیعه و اهل سنت، این ادعا با چالشهای جدی روبهروست. هر دو فرقه، مذهب عثمانیه را در واقع دومین جریان پس از تشیع میدانند. برای نمونه، سید مرتضی ابطحی در کتاب «الشیعه فی احادیث الفریقین» از ابوحاتم سهل بن محمد بن عثمان سجستانی، از علمای برجستهٔ اهل سنت در بصره، نقل میکند که: «نخستین نامی که در زمان رسول اکرم(ص) میان مسلمانان رواج یافت، لفظ شیعه بود و این لقب به چهار تن از صحابه یعنی ابوذر، سلمان، مقداد و عمار اطلاق میشد. این وضع تا زمان جنگ صفین ادامه داشت و پس از آن به پیروان امام علی(ع) گفته شد.»
همچنین در منابع اهل سنت، مانند تاریخ ابن خلدون، آمده است که در ماجرای شورا، گروهی از صحابه که شیعهٔ علی بودند و او را سزاوارترین فرد برای خلافت میدانستند، با رسیدن خلافت به دیگری، به اعتراض و ابراز تأسف پرداختند؛ افرادی مانند زبیر، عمار یاسر و مقداد بن اسود. بنابراین، این تصور که عثمانیه نخستین مذهب شکلگرفته در میان مسلمانان بوده، نادرست است؛ هرچند نمیتوان تأثیرگذاری آن را بهویژه در سدههای اول و دوم هجری نادیده گرفت.