دنباله دار

دنباله دار. [ دُم ْ ل َ / ل ِ ] ( نف مرکب ) دم دار. ( ناظم الاطباء ). دارای دنبال. هر چیز که دارای دم باشد. هر چیز که دنبال و ذیل و زایده دارد.
- چشم دنباله دار؛ چشم سرمه کشیده ای که سیاهی سرمه از گوشه بیرونی آن تجاوز کرده باشد. ( ناظم الاطباء ).
- ستاره دنباله دار؛ ذوذنب. ( ناظم الاطباء ) ( یادداشت مؤلف ). ستاره ای است که دارای دم درازاست. ذو ذنب. رجوع به ذوذنب و دنباله داران شود.
|| ( ص مرکب ) دراز. ( ناظم الاطباء ). ممتد. هر چیز که دنباله و بقیه داشته باشد: داستان دنباله دار؛ عقبه دار. ( ناظم الاطباء ). داستان ممتد و طولانی. و رجوع به دنباله در همه معانی شود.
- بهانه دنباله ٔدار؛ بهانه عقبه دار. ( ناظم الاطباء ).
- سرمه دنباله دار؛ سرمه ای که تا دیرگاهی بپاید. ( ناظم الاطباء ).
- مستی دنباله دار؛ مستی که دیرگاهی بینجامد. ( ناظم الاطباء ).

دنباله دار (comet)
جسم یخی کوچکی که معمولاً در مسیر بیضی شکل کشیده ای بر گرد خورشید در گردش است، و فراتر از سیّارۀ پلوتو می رود. هر دنباله دار، هسته ای مرکزی به پهنای چند کیلومتر دارد که بیشتر آمیزه ای از یخ و غبار است. با نزدیک شدن دنباله دار به خورشید، هسته که متشکل از یخ و گاز است گرم می شود و گاز و غبار آزاد شده گیسویی تشکیل می دهند که پهنای آن به ۱۰۰هزار کیلومتر می رسد. گاز و غبار در پی گیسو روان می شود و یک یا چند دنباله شکل می گیرد. دنباله ممکن است میلیون ها کیلومتر گسترده شود. بعضی از دنباله دارها، ازجمله دنباله دار هالی، بیشتر اوقات در درون مدار پلوتو می مانند. هنگامی که دنباله دار هالی در مسیر مدار خود به خورشید نزدیک می شود این احتمال وجود دارد که به مداری در اطراف یکی از سیاره ها سقوط کند. دنباله دارها معمولاً هنگام طلوع یا غروب خورشید از زمین دیده می شوند. دنباله دارها انواع بسیار متفاوتی دارند و براساس مدار، ترکیب، نسبت یخ به غبار، و مقدار مواد فرّار منجمدشدۀ غیر آب، مثل متان و مونوکسید کربن، و اندازه هایشان مشخص می شوند. بیشتر دنباله دارها در مدارهایی هذلولی گون به سوی خورشید می آیند و فقط یک بار دیده می شوند؛ دیگر دنباله دارها، دنباله دارهای دوره ای، منظماً در مدارهای بیضی شکل حرکت می کنند. دنباله دار هالی دورۀ تناوب ۷۶ساله دارد و یکی از بزرگ ترین دنباله دارهای شناخته شده، و دارای هسته ای در حدود ۷×۷×۱۵ کیلومتر است. دنباله دار انکه، با دورۀ تناوب ۳.۳ساله، یکی از کوتاه ترین دوره های تناوب را داراست. این دو معروف ترین نمونه های دنباله دارهای دوره ای اند. در حال حاضر تصور می شود که دنباله دارهای نادوره ای و آن هایی که دورۀ تناوب بسیار طولانی دارند اکثراً از اَبرِ اوْرت، که بسیار دورتر از مدار پلوتو قرار دارد، سرچشمه می گیرند. این ابر احتمالاً میلیاردها پیش دنباله دار را در خود جا داده است و در هر دهه فقط تعداد اندکی از آن ها، بر اثر گرانش، به بخش داخلی منظومۀ خورشیدی کشیده می شوند. مدار دنباله دارهای دوره ای حاکی از سرچشمۀ متفاوت آن ها است. این سرچشمه کمربند کوئیپریا ناحیه ای فراتر از مدار نپتون است. این ناحیه نیز شمار عظیمی از اجسام را در خود جا داده است. بیشتر این اجسام به قدری کوچک اند که با شیوه های معمولی قابل شناسایی نیستند، اگرچه تعدادشان پیوسته رو به افزایش است. هر سال بیش از ده دنباله دار کشف می شود که برخی از آن ها را اخترشناسان غیرحرفه ای کشف می کنند. اطلاعات بسیاری دربارۀ دنباله دارها و مدارهایشان گردآوری شده است؛ بسیاری از این اطلاعات با این فرضیه سازگارند که دنباله دارها از خزانۀ مواد اختصاصی خود در محدودۀ منظومۀ خورشیدی سرچشمه می گیرند. این مواد و توده هایی که در آن انباشته شده اند در مدارهایی با دورۀ تناوب طولانی بر گِرد خورشید می گردند، به نحوی که در بخش نسبتاً اندکی از مدارها حضیض خورشیدی (کمترین فاصله از خورشید) کمتر از ۵۰ یکای اخترشناختی است. گاهی، برخی از این مدارها به سبب کنش متقابل یا براثر ستاره ای گذرنده دچار اختلال می شوند، به طوری که توده ها به حرکت درمی آیند و به قدری به خورشید نزدیک می شوند که به صورت دنباله دار جلوه می کنند.نام ها، رؤیت پذیری، و فروپاشی دنباله دارها (رؤیت پذیریو فروپاشی).بسیاری از دنباله دارها نام کاشفان شان را بر خود دارند. دنباله دارها در هر سال و به ترتیب زمان کشف شان با حروفی نمادگذاری می شوند و سپس به ترتیب عبور حضیض خورشیدی شان، یعنی نقطه ای که در آن به نزدیک ترین فاصلۀ خود از خورشید می رسند، شماره گذاری می شوند. مثلاً دنباله دار آرند ـ رولند در ابتدا h ۱۹۵۶ نام گذاری شده بود، اما بعداً III ۱۹۵۷ نام گرفت. بعضی از مدارهای دنباله دارهای دراز دوره چنان به یکدیگر شبیه اند که شکی باقی نمی ماند تکه هایی از دنباله داری بزرگ ترند که ضمن دورزدن بر گرد خورشید قطعه قطعه شده، و ردّی از خود ترسیم کرده است. یکی از معروف ترین اعضای این گروه دنباله دارهای درخشان خورشید خراشاند که دنباله دارهای بزرگ ۱۶۶۸، ۱۸۴۳I، ۱۸۸۲II، ۱۸۸۷I، ۱۹۴۵VII، ۱۹۶۳V، ۱۹۶۵VIII، ۱۹۷۰VI، و احتمالاً یک یا چند دنباله دار دیگر در زمرۀ آن ها قرار دارند.