سر، که با فتح سین و سکون یاء تلفظ می‌شود، به بخش بالایی یا جلو آمده‌ترین قسمت بدن اطلاق می‌گردد. فقها در موضوعات مختلف فقهی از جمله طهارت، نماز، روزه، حج، جهاد، کفالت، ازدواج، ارث، حدود، قصاص و دیات به احکام مرتبط با سر پرداخته‌اند. این واژه به بخش فوقانی بدن انسان، شامل جمجمه و مغز، و همچنین به بالاترین یا جلو آمده‌ترین قسمت بدن مهره‌داران که شامل مغز، چشمها، گوشها، بینی، دهان و آرواره‌ها می‌باشد، اشاره دارد. در زمینه احکام سر در باب طهارت، پوشاندن سر در هنگام تخلّی مستحب است. یکی از واجبات وضو، مسح قسمت جلو سر است. در غسل ترتیبی، شستشوی سر قبل از سایر اعضای بدن انجام می‌شود و لازم است که آب به پوست سر برسد؛ خیس کردن موها به تنهایی کافی نیست. در غسل شب اول ماه رمضان، مستحب است که قبل یا بعد از غسل، سی کف آب بر سر ریخته شود. همچنین، مستحب است در ابتدای ورود به حمام مقداری آب گرم بر جلو سر ریخته شود و گذاشتن عمامه بر سر هنگام خروج از حمام نیز مستحب است.
سُر
لغت نامه دهخدا
سپاهی چو دارد سر از شه دریغ
بباید همی کافت آن سر به تیغ.بوالمثل.کی خدمت را شایم تا پیش تو آیم
با این سر و این ریش چو پاغنده حلاج.ابوالعباس.همان بددل و سفله و بی فروغ
سرش پر ز کین و زبان پر دروغ.فردوسی.چو از وی کسی خواستی مر مرا
بجوشیدی از کینه مغز سرا.فردوسی.چنین و چنان هر چه دادیم رای
سران را سر آوردمی زیر پای.فردوسی.سخن تا نگویی بود زیر پای
چو گفتی ورا برسر توست جای.فردوسی.از همه خلق دل من سوی او دارد میل
بیهده نیست پس از آن کبر که اندر سر اوست.فرخی.صنما گرد سرم چند همی گردانی
زشتی از روی نکو زشت بود گردانی.منوچهری.نوروزماه گفت بجان و سر امیر
کز جان دی برآرم تا چند گه دمار.منوچهری.برید سری را که سران را سر بود. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 186 ).
سر دشمن آنکو برآرد بماه
فروافکند خویشتن را بچاه.اسدی.سر خصم اگر بشکند مشت تو
شود نیز آزرده انگشت تو.اسدی.نگهبان سرت گشته ست اسرار
اگر سَر بایدت سِر را نگه دار.ناصرخسرو.که چون وقتی غروری در سر او شدی یا خیانتی اندیشیدی. ( فارسنامه ابن البلخی ص 92 ).
عقل را گه کله نهد بر سر
تا سر اندر سر کلاه کند.سنایی.قماری زنم بر سر و پای آنگه
ز سر پای سازم بپا میگریزم.خاقانی.در سر داری که در سر افسر داری
وَاندر سر آن شوی که در سر داری.؟ ( از ترجمه تاریخ یمینی ).
فرهنگ معین
خوردن (سُ. دَ ) (مص ل. ) لیز خوردن.
برتافتن ( ~. بَ تَ ) (مص ل. ) سرپیچی کردن.
( ~. ) (اِ. ) شرابی که از برنج سازند.
(سَ رْ ) [ په. ] (اِ. ) ۱ - از اعضای بدن شامل گردن به بالا. ۲ - رییس، مهتر. ۳ - فکر، اندیشه. ۴ - زور، قوت. ۵ - پسوندی است که در موارد ذیل استعمال شود. الف: پسوند زمان: پیرانه سر. ب:پسوند مکان: رامسر.،~ و دستار نمودن کنایه از: خودنمایی کردن.
و کار (سَ رُ ) (اِمر. ) ۱ - کار. ۲ - معامله.
( ~. ) (اِ. ) نوعی ماهی.
( ~. ) (ص. ) سرخ، سرخ رنگ.
(سُ ) (اِ. ) کفشی که از ریسمان بافند، موزه.
(س رُ ) [ ع. ] (اِ. ) راز.
فرهنگ فارسی
وادی است در بطن حله
دانشنامه عمومی
سَر بالاترین بخش بدن انسان است و یکی از اندام موجود در بیشتر موجودات است. مغز انسان و بیشتر موجودات در سر آن ها قرار دارد.
دستگاه عصبی مرکزی قسمتی از دستگاه عصبی است که در درون محفظه ای استخوانی به نام استخوان جمجمه و ستون فقرات قرار گرفته است و شامل: مغز و نخاع می باشد. از نظر ساختمانی در دستگاه اعصاب مرکزی دو قسمت به نام های ماده سفید و ماده خاکستری قابل تشخیص می باشد. مغز شامل قسمت های متنوعی است که هر کدام از آن ها در عین حال که با یکدیگر در ارتباط هستند کارهای متفاوتی را انجام می دهند.
• پرده داخلی: پرده داخلی چسبیده به مغز و نخاع بوده و کار تغذیه مغز را برعهده دارد.
• پرده میانی: پرده میانی عنکبوتیه نام دارد که به پرده خارجی چسبیده و از پرده داخلی کم و بیش فاصله دارد.
• پرده خارجی: از بافت پیوندی محکم تشکیل شده و به استخوان های محافظ چسبیده است.
در فاصله بین عنکبوتیه و پرده داخلی مایع شفافی قرار گرفته است که از ترشحات رگ های خونی است. این مایع را مایع مغزی - نخاعی می گویند و کار آن محافظت از بافت عصبی است. مخ بزرگ ترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته های عصبی محکم و سفید رنسیبغاادمکگی بهم متصل اند و ارتباط دو نیمکره نیز از طریق همین رشته های عصبی صورت می گیرد. قسمت سطحی مخ، خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می شود. قشر مخ در انسان به علت وسعت زیاد خود و جای گرفتن در فضای محدود حالت چین خورده دارد. در زیر قشر مخ ماده سفید رنگی وجو دارد که از اجتماع رشته های عصبی میلین دار تشکیل شده است و این رشته همان دنباله های نورون هایی هستند که در قشر خاکستری با سایر قسمت های دستگاه عصبی قرار دارند.
↑ Halim, A. ( 30 December 2008 ). Human Anatomy:Volume Iii: Head, Neck And Brain. I. K. International Pvt Ltd. p. 3. ISBN 978 - 81 - 906566 - 4 - 1.
• سر و گردن
• کالبدشناسی
• کالبدشناسی جانوران
• سر
دانشنامه آزاد فارسی
سَر (head)
بخشی از بدن انسان، شامل مغز و اندام های حسی ویژه، ازجمله بینی، زبان، گوش ها، و چشم ها. در سیر تکاملی رویان، تمایز بین سر و تنه و تشکیل گردن نسبتاً دیر اتفاق می افتد. پیش از پیدایش گردن، شکل کلی اجزای متفاوت مشخص شده است. در ابتدا، سر عمدتاً از اجزایی تشکیل می شود که مغز را در خود جا می دهند و صورت بعداً شکل می گیرد.
دانشنامه اسلامی
...
[ویکی فقه] سر (بخش فوقانی بدن). سَر، به فتح سین و سکون یاء، همان بخش فوقانی یا بالاترین و یا جلو آمده ترین بخش بدن است. فقها در بابهای مختلف فقهی نظیر طهارت، صلات، صوم، حج، جهاد، کفالت، نکاح، ارث، حدود، قصاص و دیات از احکام مرتبط با آن سخن گفته اند.
به بخش فوقانی بدن انسان، شامل جمجمه و مغز و نیز به بالاترین یا جلو آمده ترین بخش از بدن مهره داران که مغز، چشمها، گوشها، بینی، دهان و آرواره ها در آن قرار دارند، سر اطلاق می شود.
احکام سر در باب طهارت
پوشاندن سر هنگام تخلّی مستحب است. از واجبات وضو مسح قسمت جلو سر است. در غسل ترتیبی، سر قبل از دیگر اعضای بدن شسته می شود و باید آب به پوست سر برسد و خیس کردن موها کفایت نمی کند. در غسل شب اول ماه رمضان، مستحب است ـ قبل یا بعد از غسل ـ سی کف آب روی سر ریخته شود. مستحب است در آغاز ورود به حمام مقداری آب گرم بر جلو سر ریخته شود؛ چنان که گذاردن عمامه بر سر هنگام خروج از حمام مستحب است.
← احکام سر میّت
هنگام زیارت امامان علیهم السّلام در مشاهد مشرفه رو به قبله، نزد سر امام علیه السّلام ایستادن و خواندن دعا و نماز زیارت، مستحب است.
احکام سر در نماز
...
[ویکی فقه] سر (راز). سرّ، به کسره سین و تشدید راء، به معنی آنچه کتمان می شود و مخفی کردن مطلبی در دل است که معادل فارسی آن "راز" می باشد. در قرآن کریم در بعضی موارد به معنای مخفی کردن چیزی و همچنین به معنای انجام دادن پنهانی کاری استعمال شده است. از آن به مناسبت در بابهای طهارت، جهاد و تجارت سخن گفته اند.
"سِرّ" از ماده "سرر" در لغت به معنای پنهان کردن مطلبی در دل می باشد و "اسرار" به معنای گفتن راز پنهانی به کسی و سفارش به پنهان داشتن آن است. "اسرّ" از اضداد است؛ هم به معنای پنهان ساختن آمده و هم به معنای آشکار نمودن به کار رفته است.
سر و اسرار از منظر قرآن
سرّ و مشتقات آن ۳۳ مرتبه در قرآن کریم بیان شده که برخی مصادیق به معنای مخفی کردن چیزی آمده؛ مانند: «أَسَرُّوهُ بِضاعَةً»، «و این امر را بعنوان یک سرمایه از دیگران مخفی داشتند.».برخی دیگر به معنای فعلی را پنهانی انجام دادن آمده؛ مانند: «وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیة» «و از آنچه به آنها روزی داده ایم، در پنهان و آشکار انفاق می کنند.».و در بیشتر موارد به معنای سخن پنهانی یا راز درون دل افراد است. و...
علم خداوند به اسرار عالم
بر اساس آیات قران کریم خداوند به همه اسرار عالم آگاه است و هیچ چیز از علم او مخفی نمی ماند:«یعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یعْلَمُ ماتُسِرُّونَ وَ ماتُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُور» «آنچه را در آسمانها و زمین است می داند، و از آنچه پنهان یا آشکار می کنید، با خبر است و خداوند از آنچه در درون سینه هاست، آگاه است.».جمله «والله علیمٌ بذاتِ الصّدور» اعتراضیه است، تا شمول علم الهی را به «ماتُسرّون و ماتُعلِنون» آشکار سازد؛ یعنی خداوند نسبت به آن اسراری که در دل مردم بوده و خود از آن غافلند، آگاه است. اساساً "سرّ" مربوط به انسان است و چیزی در عالم از خدای سبحان پوشیده نیست. به همین دلیل، خداوند یهود را سرزنش کرده و می فرماید: مگر نمی دانند که هیچ چیز بر خداوند پنهان نیست؟یهودیان بشارت به پیامبر اسلام را که در کتبشان آمده بود، به عنوان راز (سرّ درونی مذهب خودشان)، از مسلمانان می پوشاندند و افشاکنندگان آن را سرزنش می نمودند:«قالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمافَتَحَ اللَّهُ عَلَیکُمْ لِیحَاجُّوکُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّکُم...» «می گویند: چرا مطالبی را که خداوند (درباره صفات پیامبر اسلام) برای شما بیان کرد، به مسلمانان بازگو می کنید، تا (روز رستاخیز) در پیشگاه خدا، بر ضد شما به آن استدلال کنند؟...».آیه کریمه در مقام توبیخ یهود است؛ زیرا یهود چنین می پنداشتند که پروردگار عالم فقط بر آنچه آشکار کنند، آگاه بوده و بر اسرار نهانی آنان هرگز احاطه نخواهد داشت. لذا خدای متعال بر اساس حکمت و مصلحت خودش، اسرار درونی دشمنان اسلام را فاش می کند تا توطئه های آنها نقش بر آب شود:«قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبارِکُم...» «خدا ما را از اخبارتان آگاه ساخته است...».این عبارت بیانگر علت عدم پذیرفته شدن عذر منافقان است؛ زیرا وقتی خداوند رازهای درونی آنان را آشکار می سازد، راهی برای پذیرش عذر و بهانه برای آنها باقی نمانده و دستشان از فریب مؤمنان کوتاه می شود. به همین دلیل منافقان همواره در اضطراب و دلهره به سر می بردند:«یحْذَرُ الْمُنافِقُونَ أَنْتُنَزَّلَ عَلَیهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِما فِی قُلُوبِهِمْ... » «منافقان از آن بیم دارند که سوره ای بر ضدّ آنان نازل گردد، و به آنها از اسرار درون قلبشان خبر دهد...».منافقان همواره وجودشان مملو از ترس بود که سوره ای یا آیه ای نازل شود و کفر، افکار شوم و نقشه آنان را علیه پیامبر اسلام بر ملا کرده و آنان را رسوا کند؛ لذا خداوند به پیامبر خویش می فرماید: به ایشان بگو که به زودی آن چه از آن می ترسید، اتفاق خواهد افتاد.
انواع سرّ در قرآن
...
ویکی واژه
جملاتی از کلمه سُر
پرتو نور سُرادِقات جَلالش از عظمت، ماورای فکرت دانا
تو لاله سُرخ و لؤلؤ مکنونی من مجنونم تو لیلی مجنونی
شعر ایشان ز نور می‌زاید از جهان سُرور می‌زاید
