آفتاب‌اندای به طور تحت‌اللفظی به معنای پوشاننده آفتاب است. این عبارت، که ریشه در زبان فارسی دارد، مفهومی عمیق را در بر می‌گیرد و به چیزی یا کسی اطلاق می‌شود که می‌تواند نور و گرمای خورشید را بازتابانده یا مسدود کند. این مفهوم می‌تواند هم به صورت فیزیکی و ملموس (مانند یک سایبان یا سازه بزرگ) و هم به صورت استعاری (مانند یک رهبر قدرتمند یا یک مانع بزرگ) به کار رود. درک معنای دقیق آفتاب‌اندای نیازمند توجه به بافت و زمینه‌ای است که این واژه در آن به کار رفته است.
در طول تاریخ، ایرانیان از سازه‌های مختلفی برای مقابله با تابش شدید آفتاب، به ویژه در مناطق گرم و خشک، استفاده کرده‌اند. این سازه‌ها که می‌توان آن‌ها را آفتاب‌اندای نامید، از معماری سنتی گرفته تا باغ‌ها و فضاهای شهری را شامل می‌شوند. نمونه‌های بارز آن عبارتند از: کلاه، چتر، سایبان‌های بزرگ در بازارها و حیاط خانه‌ها، یا حتی درختان کهن‌سال که سایه‌اندازی می‌کنند. از منظر استعاری، آفتاب‌اندای می‌تواند به مفهومی چون پناهگاه، حامی یا کسی اشاره کند که از دیگران در برابر سختی‌ها و مشکلات (مانند تابش آزاردهنده خورشید) محافظت می‌کند.
