دانشنامه اسلامی
کتاب شامل دو مقدمه، تمهید و دو باب می باشد. باب اول مشتمل بر هفت فصل پیرامون بحث بلاغی در کشاف و باب دوم محتوی سه فصل مشتمل بر مباحث اثر کشاف در مباحث بلاغی می باشد که عناوین آن به تفصیل در فهرست محتویات ذکر شده اند. ایشان پس از بررسی مباحث بلاغی قبل کشاف اهتمام در معرفی و جمع آوری بحثهای بلاغی کشاف، اثر آن در سیر تکامل و تحولی مباحث بلاغتی و تطبیق نظریات و اصول قواعد زمخشری، بر نصوص دارند. گرچه کتاب مشتمل بر فصول و ابوابی است اما انسجام مطلوبی در سیر بازگو کردن مباحث دیده نمی شود.
[ویکی فقه] البلاغه القرآنیه فی تفسیر الزمخشری (کتاب). «البلاغة القرآنیة فی تفسیر الزمخشری و اثرها فی الدراسات البلاغیة» تالیف دکتر محمد محمد ابوموسی استاد و رئیس بخش بلاغت دانشکده زبان عربی دانشگاه الازهر، پیرامون دیدگاه زمخشری در مسائل بلاغتی قرآن برگرفته از تفسیر کشاف به رشته تحریر در آمده است.
کتاب شامل دو مقدمه، تمهید و دو باب می باشد. باب اول مشتمل بر هفت فصل پیرامون بحث بلاغی در کشاف و باب دوم محتوی سه فصل مشتمل بر مباحث اثر کشاف در مباحث بلاغی می باشد که عناوین آن به تفصیل در فهرست محتویات ذکر شده اند. ایشان پس از بررسی مباحث بلاغی قبل کشاف اهتمام در معرفی و جمع آوری بحثهای بلاغی کشاف، اثر آن در سیر تکامل و تحولی مباحث بلاغتی و تطبیق نظریات و اصول قواعد زمخشری، بر نصوص دارند. گرچه کتاب مشتمل بر فصول و ابوابی است اما انسجام مطلوبی در سیر بازگو کردن مباحث دیده نمی شود.
گزارش محتوا
نگارنده بر این باور است که مباحث کشاف متمایز از سایر مباحث بلاغتی و امتداد مباحث عبدالقاهر جرجانی است. البته اصول بلاغتی مهمی از سوی زمخشری اضافه شده که جرجانی به آنها اشاره ای نداشته است. مباحث کشاف یا مطالبی هستند ابداعی یا توضیح عقاید بلاغتی غیر واضح در خلال مباحث علمای پیش از او می باشند. مؤلف پس از بیان مسائلی پیرامون شرح حال زمخشری، عقاید و مذهب او، آثار، اساتید، شاگردان و... به بیان مباحث بلاغتی قبل از کشاف اشاره و پس از تبیین مفهوم نظم، نظم در مفردات و مسائلی در نظم- مشتمل بر مباحث تقدیم، استفهام، امر، حذف و... - بحث در تشبیه، مجاز، کنایه، انواع بدیع در علمای قبل زمخشری، در فصل بعدی مفهوم نظم در کشاف را بررسی می کنند. نظم کلام در منظر زمخشری بیان ارتباط جمل و کیفیت امتزاج آنهاست، علم نظم مبین اسرار و نکته های اسلوب قرآنی، کاشف وجوه اختلاف معنوی خصوصیات ترکیبهای قرآنی و غیرقرآنی که مرتبط با سیاق و غرض عام آیات می باشند بوده و علت تفصیل قرآن در ضمن سور، رعایت نظم خاص آنهاست که با توجه به اغراض سور متفاوت است. به طور مثال زمخشری در نظم مفردات قرآنی در وجه عدول در آیه ۲۱ سوره بقره «یا ایها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم و الذین من قبلکم لعلکم تتقون» از تعبدون به اعبدوا و از اتقوا به تتقون می فرماید: سر عدول به نوعی خاص از عبادت یعنی تقوی که نهایت امر عبادت است، این است که امر به عبادت امر به بجا آوردن بعضی از اهداف خلقت انسانها می باشد و عبادت ابزار رسیدن به تقوی است. زمخشری بر این باور است که در نظم کلام و ترتیب معانی قرآنی، مطابقت با حالات نفسانی مورد توجه قرار گرفته است. وی در اوصاف نظم آیات قرآنی مواردی را بر شمرده و از آنها به عنوان «علم محاسن نظم» یاد کرده است.
← دیدگاه زمخشری در علم لغت
در پایان فهرست مصادر، مراجع مهم بحث، محتویات کتاب و سایر تالیفات مصنف آمده و در پاورقی آدرس آیات، روایات، منابع و معرفی برخی اعلام ذکر شده است.
