دانشنامه اسلامی
ابوعلی فضیل شیخ الاسلام فضیل عیاض
محدث صوفی، عارف و زاهد. در خراسان به دنیا آمد. روزگار جوانی فضیل در نزدیکی ابیورد و میان ابیورد و مرو سپری گردید. وی در جوانی مدتی راهزنی می کرد. سپس توبه کرد و در کوفه به فراگیری حدیث و علم پرداخت و یکی از پیشگامان تصوف گردید.
از استادان وی: امام جعفرصادق علیه السلام، اعمش، ابن ابی لیلی، حمید طویل، یحیی بن سعید انصاری و بسیاری دیگر بودند. او مدتی در کوفه تحت تربیت سفیان ثوری نیز قرار گرفت. یکبار در مکه به هارون الرشید، خلیفه مقتدر عباسی اندرز داد و این کار باعث شد که در بغداد نزد صوفیه و زهاد محبوب شود و حتی مورد احترام امام احمد حنبل نیز قرار گرفت.
ابن مبارک، یحیی بن سعید قطان، ابن مهدی، ابن عیینه، اصمعی، شافعی، بشر حافی، عبدالصمد ابن مردویه، عبدوه مروزی و حسین بن داوود بلخی و بسیاری دیگر از وی حدیث روایت کرده اند. بخاری، مسلم، ابن داوود، نسائی و ترمذی در «صحاح» خود به نقل حدیث از وی پرداخته اند. فضیل در مکه وفات یافت. از سخنان اوست: به عزت پروردگار سوگند که اگر در آتشم کند امیدم به وی از دست نرود؛ بیم برتر از امید است مادام که انسان از صحت و سلامت برخوردار است و چون به کام مرگ افتد امید برتر خواهد بود.
