بت پرستی

لغت نامه دهخدا

بت پرستی. [ ب ُ پ َ رَ ] ( حامص مرکب ) عبادت اصنام. بت پرستیدن. وثنیت. ستایش بت. عبادت بت. پرستش بت. ( از ناظم الاطباء ). رجز. ( منتهی الارب ). صاحب قاموس کتاب مقدس آرد: زمان بروز عبادت کذب و بت پرستی را معین نتوان نمود و بهیچ وجه اشاره بر این مطلب قبل از طوفان دیده نمیشود.یوسفون مورخ و بسیاری از اجداد متقدمین را گمان چنان است که بعد از بلیه طوفان چندان طولی نکشید که آئین بت پرستی در میان مردم شیوع پیدا کرد. عبرانیان راصورت و شکل مخصوصی برای بت پرستی نبود، بلکه وقتی درمصر بودند خدایان مصریان و در دشت خدایان کنعانیان و مصر و عمونیان و موآبیان را عبادت میکردند و چون به کنعان وارد شدند خدایان فینیقیان و شامیان و اقوام حوالی را سجده بردند، دور نیست که راحیل بتهای خانه پدر خود را عبادت میکرد، یعقوب پس از آنکه از ارام النهرین مراجعت نمود قوم خود را مجبور کرد که خدایان را از میان خودشان دور کنند و هم اینکه خدایان و گوشواره های ایشان را که محتمل است نسبتی به بت پرستی داشته از آنها گرفته در زیر درخت بلوط که در شکیم است دفن کرد. ترافیم نمونه بت پرستی بود. سلیمان محض ترضیه و خشنودی زنان بیگانه خود اغوا شده معبدهایی چندبرای عبادت و احترام اشتاروت الهه فینیقیان و مولک خدای عمونیان و گموش خدای موآبیان برپا نمود. اسباطشمالی هم گوساله های طلائی ساخته در دان و بیت ایل نصب و نه تنها گوساله های طلایی بلکه سایر اصنام را نیز همچون بعل و اشتاروت عبادت نمودند، در ایام سلطنت آحاب بت پرستی به اعلا درجه کمال رسید، در ایام انطیوخس اپی فانیس در سنه 167 ق.م. بعضی از یهودان به رضایت یا به اجبار به بت پرستی یونانیان مشغول گردیدند. البته در شریعت موسوی قانون این است که بت پرست را سنگسار و هلاک سازند. ( از قاموس کتاب مقدس ) :
بت پرستی گرفته ایم همه
این جهان چون بت است و ماشمنیم.رودکی.تا می پرستی پیشه ٔموبدست
تا بت پرستی پیشه برهمن.فرخی.ره بت پرستی هم از شیث خاست.اسدی ( گرشاسب نامه ).ایشان بخدمت آن [ صورت ] مشغول شدند و بت پرستی در عالم پدید آمد. ( قصص الانبیاء ص 30 ).
گر ترا جز بت پرستی کار نیست
چون همی لعنت کنی بر بت پرست.ناصرخسرو.بت روی تو پرستیم و ملامت شنویم
بت پرستی اگر این است که این مذهب ماست.

دانشنامه عمومی

بت پرستی ( به انگلیسی: Idolatry ) در یهودیت و مسیحیت، عبادت کسی یا چیزی غیر از خدا به گونه ای که گویی خداست. اولین فرمان از ده فرمان در کتاب مقدس، بت پرستی را ممنوع می کند: «به جز من خدایان دیگری نخواهید داشت. » انواع مختلفی از بت پرستی متمایز شده است. بت پرستی فاحش یا آشکار شامل اعمال صریح احترامی خطاب به یک شخص یا یک شیء، خورشید، پادشاه، حیوان، مجسمه و. . است. این پرستش ممکن است در کنار تصدیق یک موجود برتر وجود داشته باشد.
بُت تندیسی از سنگ، چوب، فلز یا هر چیز دیگری است که آن را به شکل انسان یا جانور یا هر شکل خیالی یا راستینی بسازند و پرستش کنند. در زبان فارسی لفظ بت را برگرفته از نام بودا دانسته اند، چرا که در آیین بوداییان می باید مجسمه ای از او در هر خانه باشد. بوداییان این مجسمه ها را می آراستند و زیبا می کردند اما آرایش بت در میان اعراب زیاد مورد توجه نبود و بت هایشان می توانستند هیکلی بی شکل از خرما یا چوب باشد. همچنین در بخش هایی از ادبیات فارسی بت برابر با معشوق زیباروی هم آمده است.
در زبان عربی به بت هایی که به شکل مجسمهٔ انسان ها و موجودات اساطیری بودند صنم و به نمادهای پدیده های طبیعی و سایر اشیای پرستیدنی وثن می گفتند. بت ها را به عنوان نماد خدایان در نظر می گرفتند و برای آن ها مراسم مذهبی نیایشی، هدیه و قربانی انجام می دادند تا خدای مورد نظر که بت سمبل زمینی آن بود را راضی کنند. در گذشته مجسمهٔ ال یهوه ( قبل از دین یهود ) ، الله ( قبل اسلام ) ، میترا، آناهیتا و اهورامزدا در معابد یا به شکل نقاشی و سنگ نوشته در کتیبه های بسیاری موجود بود.
بت پرستی تقریباً در بین تمام ملل گذشته وجود داشته است. ایرانیان از معدود اقوامی هستند که هیچ گاه بت پرستی را به صورت رسمی نپذیرفته اند. هگل فیلسوف آلمانی می گوید: «ایرانیان با بت پرستی دشمن بودند و نیایشگاه های یونان را برای همین ویران کردند، اگرچه ایرانیان با همهٔ دین های دیگر مدارا می کردند اما چون یونانیان برای خدا نمود این جهانی ساخته بودند، با آن به مخالفت برخاستند. » در قرآن نام بت های قوم نوح ود، یغوث، یعوق و نسر و بت های اعراب لات و منات و عزی و بت های دیگری همچون بعل آمده است. یونانیان نیز اگر چه برای خدایان خود قائل به جسم و روح بودند، اما بت هایی از زئوس، هرا، آتنا، آرتمیس و هرکول ساخته و به ستایش آن پرداخته اند. مصریان نیز بت هایی همچون رع، آمون، اوزیریس، ایزیس، ست و آنوبیس را می پرستیدند. رومیان هم از ژوپیتر، جونو، دیانا و ونوس مجسمه هایی ساخته و به عبادت آنان می پرداختند. هبل، لات، منات، عزی، ود، یغوث، یعوق، نسر و الله نیز از بت های اعراب بودند. در آیین میترائیسم نیز که در ایران شکل گرفت، بعدها تندیس هایی از آناهیتا و میترا ساخته شد و مورد ستایش قرار گرفتند. آیین بودایی که در چین و بخش هایی از هندوستان رواج دارد معتقد به عبادت بودا است. در آیین برهمایی هم بت هایی چون شیوا جلوه گری می کنند. بت پرستی در قالب آیین شینتو و سایر ملل آسیای جنوب شرقی به وفور دیده می شود. عیلامیان باستان نیز که در بین النهرین ساکن بودند پیرو توتم پرستی بوده و خدایانی مانند مردوک، بعل، انلیل و ائا داشتند. واژهٔ «بت» از پارسی میانه «بت» but گرفته شده که به معنی بودا است.

دانشنامه آزاد فارسی

بت پرستی (idolatry)
در مسیحیت و اسلام و یهودیت، پرستش بت ( ← بت). تورات در فرمان دوم از ده فرمان آن را قدغن کرده است. نوعاً به پرستش هر چیز مرئی و مادی که نقطۀ مقابل موجود غیبی حقّانی است، اطلاق می گردد. مسیحیت از این فرمان، در زمان ها و مکان های مختلف، تعبیرهای مختلف کرده است. در قرون ۶ و ۷م در امپراتوری بیزانس واکنشی در برابر استفاده از شمایل پدید آمد که به نهضت شمایل شکنی انجامید. در جنبش اصلاح دینی، استفاده از شمایل بت پرستی شناخته شد، ولی مارتین لوتر آن را، در جهت عبادت خدا، سودمند تشخیص داد. امروزه گروه هایی به ویژه در برخی کلیساهای پروتستان از هرگونه تصویری دوری می جویند، اما گروه هایی دیگر خاصه در کلیساهای ارتُدوکس و کاتولیک استفاده از تصویر و مجسمه را به عنوان دلالت با شمایل تشویق می کنند. هندوان تکریم صورت خدا را عنصر مهمی در راه عبادت خود می دانند.امّا در سرزمین بین النهرین، بت هایی که نماد خدایان سومری و بابلی و اقوام دیگر بودند، پرستیده می شدند. معروف ترین این بت ها مردوک نام داشت. اعراب جاهلیت غالباً بت پرست بودند و معمولاً هر قبیله بتی از آنِ خود داشت که بیشتر در خانۀ کعبه نگهداری می شدند. معروف تر از همه، لات، مَنات، هُبَل و عُزّی بودند، که با ظهور پیامبر اسلام (ص) و پیروزی مسلمانان از میان برداشته شدند. ابراهیم خلیل الله یکتاپرستی را با شکستن بت ها آغاز کرده بود. دلیل مخالفت اسلام با مجسمه سازی، بیم از بازگشت به دوران بت پرستی بود. نام بُت در زبان فارسی، مأخوذ از بوداست، زیرا بودائیان تندیسه های بودا را می ساختند و نیایش می کردند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] بت جثّه و هیکلی (بت) از جنس نقره، مس یا چوب است که بت پرستان جهت تقرب به خدا، آنها را وسیله عبادت قرار می دادند. و بت پرست به کسی گفته می شود که بت را وسیله تقرب به خدا قرار داده است و آن را پرستش می کند.
بت، تندیسی است که بت پرستان به اشکال گوناگون مانند انسان ، حیوان و ترکیبی از آن دو
موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج ۱، ص۴۶۵.
بت پرستی ظاهری و مادی، نه بت پرستی به معنای عام که طبق بیان قرآن، شامل پیروی از هوای نفس
جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۳.
خدای متعال در سوره مبارکه نوح نام بزرگترین بت های زمان حضرت نوح را ذکر کرده است:«وَ قالُوا لاتَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لاتَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یغُوثَ وَ یعُوقَ وَ نَسْراً»
نوح/سوره۷۱، آیه۲۳.
...
[ویکی اهل البیت] تندیس ساخته از سنگ ، چوب ، عاج یا فلز، به شکل انسان یا حیوان یا ترکیبی از این دو (مانند سر فیل یا خوک با تنة انسان ) و بندرت چیزهای دیگر را بت گویند. مشرکان این تندیس ها را به جای خدا پرستش کنند.
به احتمال قوی واژه بوت / بود/ بت از صورت سغدی بودایی به زبان دری رفته و به جای واژة اُزْدِس به معنی «صنم » تعمیم یافته است ، زیرا در متون فارسی میانة زردشتی همه جا واژة ازدس برای بُت به معنی «صَنَم » و «وَثَنْ» به کار رفته و همة ترکیبات آن نیز مانند ازدس زار ، ازدس پرست ، ازدس پرستیه / ازدس پرستشنیه با این واژه ساخته شده است و این لفظ در متون فارسی دری دیده نمی شود؛ از سوی دیگر به نقل ابن ندیم از ابن مقفّع و حمزة اصفهانی از زردشت بن آذر خور زبان فارسی میانه پس از انتقال به مشرق ایران بیش از همة زبانها و گویشهای شرقی از زبان مردم بلخ واژه به عاریت گرفته است و سرزمین بلخ و بخارا بیش از دیگر نقاط ایران محل نفوذ و گسترش دین بودا و موضع دیرها و بتکده های بودایی بوده است ؛ چنانکه معبد نوبهار بوداییان ، که نزد مسلمانان بسیار مشهور بوده و ابن فقیه مشروحاً آن را وصف کرده و پرده داری آن با خاندان برمکی بوده ، نزدیک این شهر جای داشته است . با توجه به اینکه در خط سغدی ، که آثار بودایی به آن نوشته شده است ، تنها حروف صامت ثبت می شود و این خط مانند خط پهلوی تاریخی است و حاکی از تلفظی قدیمتر از تلفظ زمان تحریر است ، احتمالاً این واژه در زبان بلخی نیز بوت یا بود خوانده می شده است .
واژه بُت در عربی به صورت بدّ معرّب شده و به سه معنی متفاوت به کار رفته است : بندرت به معنی بتکده ؛ بودا ؛ بت . مؤلف اخبار الصّین والهند نیز بتی را بدّ می خواند که در هند پرستیده می شود. دمشقی در کتاب خود به نام نخبة الدهر فی عجایب البرّ و البحر ، بت سومنات را، که نزد مسلمانان شهرت داشته و سعدی در بوستان از آن داستانی خیالی پرداخته است ، بدقت وصف کرده و به تندیس اصلی آن ، مرکّب از دوسنگ ، نام بدّ را داده است که شکل اعضای تولید مثل نر و ماده را مجسم می سازند .
بت ها، متناسب با جنس و نوع ساخت، اسامی خاصی داشته اند؛ مثلاً به سنگ های صاف و بی شکل، "انصاب"، به سنگ های تراشیده و منقوش، "اوثان" و به بت های ریخته شده از زر و سیم یا تراشیده شده از چوب، "اصنام" می گفتند.
بت پرستی ظاهری و مادی، نه بت پرستی به معنای عام که طبق بیان قرآن، شامل پیروی از هوای نفس نیز می شود، از زمان حضرت نوح(ع) رواج یافته است.
در میان قوم حضرت نوح(ع) مردان صالحی (به نام های "وَدّ"، "سُواع"، "یَغوث"، "یَعوق" و "نَسر") بودند که مردم به آن ها اظهار علاقه می کردند، شیطان از علاقه ی مردم سوء استفاده نموده و بعد از مرگ آن مردان، مردم را تشویق به ساختن مجسمه ی آن بزرگان و گرامی داشت آن مجسمه ها کرد.
مدتی نگذشت که نسل های بعد، رابطه ی تاریخی این موضوع را فراموش کرده و تصور نمودند که این مجسمه ها موجوداتی محترم هستند که باید مورد پرستش قرار گیرند، به این ترتیب به پرستش بت ها سرگرم شده و مستکبران ظالم آنان را با این طریق إغفال نموده و به بند بت پرستی کشیدند.
یکی دیگر از ریشه های بت پرستی، اعتقاد مشرکان به وجود و خالقیت خدای متعال و ملائکه است که آن ها را دارای صورت های پوشیده از انسان می دانند؛ لذا برای هر کدام صورتی از طلا، نقره و جواهرات تراشیده و آن ها را عبادت می کردند. عده ی دیگر ستارگان را در عالم مؤثر دانسته و چون اغلب ستارگان پنهان هستند، صورت هایی برای آن ها ساخته و به جای ستارگان، آن صورت های بتی را عبادت می نمودند.
[ویکی فقه] بت پرستی (قرآن). خداوند در قرآن آثار بت پرستی را بیان کرده است که به آن ها اشاره می شود.
۱. ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۵۱.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۱۱۵، برگرفته از مقاله «بت پرستی»
...