بتم
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
این ناحیه کوهستانی از ۳ بخش بتم نخستین ، بتم میانی و بتم بیرونی تشکیل می شده ، و روستاهای بسیار و کوه های بلندِ غالباً سرسبز و با صفا داشته که قلل آنها در سراسر سال پوشیده از برف بوده است .
رودخانه های بتم
از این کوه ها رودخانه های پرآبی سرچشمه می گرفته ، و به رودخانه های سیحون و جیحون می پیوسته اند. از جمله این رودها، رود سغد بوده که از بتم میانی از آبگیری موسوم به «جَن » سرچشمه می گرفته ، و به سوی سمرقند و بخارا جاری بوده است . جن گویا واژه ای سغدی به معنای جوی ، چشمه و چاه است که هم به آب ایستاده و هم به آب روان گفته می شده ، و با توصیفاتی که از این آبگیر در کتاب های جغرافیایی شده ، آبگیر جن همان «کول اسکندر» امروزی است . اصطخری این آبگیر را به دریاچه تشبیه کرده است و مؤلف حدود العالم از آن با عنوان دریاچه ای یاد کرده است که از به هم پیوستن ۴ رود در ناحیه بُرغَر تشکیل می شده ، و مساحت آن ۴ فرسنگ در ۴ فرسنگ بوده ، و پیرامون آن دهکده های فراوانی وجود داشته است . برغر احتمالاً معرب پرغر یا فرغر، و نام کنونی آن «فَلْغَر» است این کلمه در زبان سغدی به معنای زمین بالای کوه است . از دیگر رودهایی که از این ناحیه سرچشمه می گرفته ، رودهای خُرشاب ، اوش و قُبا بوده که پس از پیوستن به اوزکند به سیحون می ریخته است . رودهای قبادیان و چغانیان نیز از رودهایی بوده اند که از کوه های بتم سرچشمه گرفته ، به جیحون می ریخته اند. در این کوه ها چشمه هایی با آبهای گرم و سرد وجود داشته ، و از برخی چشمه های آب گرم آن بخارهایی متصاعد می شده که از آن ها نشادر به دست می آوردند و به دیگر نقاط صادر می کردند.
معادن موجود در بتم
در کوه های بتم، معادن آهن ، جیوه ، مس ، سرب ، طلا، نقره ، نفت ، فیروزه و زغال سنگ وجود داشته است .
ولایت بتم در دوره ساسانیان
...
