دانشنامه اسلامی
درباره این اثر و برگردان حاضر چند نکته گفتنی است:
نویسنده آخرین مطلبش را این گونه نوشته است: «أبوتمام النیسابوری یوسف بن محمد النیسابوری من فلاسفة القرن الرابع الهجری و قد عده الشهرستانی فی فلاسفة الإسلام، أمثال یعقوب الکندی و ثابت بن قرة و أحمد بن الطیب و أبی زید البلخی و الفارابی و ابن سینا مما یدل علی أن أباتمام النیسابوری کان من رواد الفلسفة و العلم و من المفکرین البارزین فی عصره... و یبدو من کلام التوحیدی أن النیسابوری من الإسماعیلیین فقد ذکر أن آرائه من نسج القداحین و یعنی بهم أتباع عبدالله بن میمون القداح، ولکن علی أی حال لیس لنا وثوق بآراء التوحیدی حول عقیدة النیسابوری و التوحیدی متهم فی أکثر ما یقوله و خاصة فی ما یتصل بالقضایا المذهبیة و قد عرف التوحیدی بالوضع و اختلاق الأکاذیب و هو الذی وضع الرسائل المتبادلة بین عمر و بین علی(ع) و قد أشار إلی ذلک ابن أبی الحدید فی شرحه علی نهج البلاغة و غیرُه؛ ولکن الشیئ المؤکد أن النیسابوری کان شیعیاً و لیس لدینا ما یثبت أنه کان قرمطیاً أو إسماعیلیاً؛ کما یلوح بذلک أبوحیان التوحیدی؛ کما أنه لیس هناک ما یثبت کونه إمامیاً و هو لایزال بحاجة إلی تنقیب و بحث، لجلاء حقیقته و بیان مذهبه و من الله نستمد العون و التوفیق و هو حسبنا»
و مترجم چنین ترجمه کرده است: «ابوتمام نیشابوری یوسف بن محمد نیشابوری، قرن چهارم هجری: این مرد دانشمند از فلاسفه قرن چهارم هجری است. شهرستانی او را در عداد فلاسفه متأخر اسلام آورده و او را مانند یعقوب کندی و ثابت بن قره و احمد بن الطیب و ابوزید بلخی و فارابی و ابن سینا شمرده و دلالت دارد که ابوتمام نیشابوری از فلاسفه ای است که علم و فلسفه را آورده و از متفکران مبرز در عصر خود بوده است... از بیانات توحیدی برمی آید که ابوتمام اسماعیلی بوده است؛ زیرا می گوید آراء او از بافته های قدح کنندگان است و مقصودش پیروان عبداللّه بن میمون قداح است. به هرحال اعتمادی به اظهارات توحیدی نیست؛ یعنی آنچه درباره ابوتمام گفته است، درست نیست و خود توحیدی در بیشتر مطالبی که خود گفته متهم است؛ خاصه در مسائل مذهبی اتهام دارد. توحیدی به جعل اکاذیب، به ویژه در مسائل دینی شهرت دارد و اوست که نامه هایی از قول و گفتار امیرالمؤمنین علی(ع) و عمر جعل کرده است و ابن ابی الحدید به این مطلب در شرح نهج البلاغة اشاره کرده است. ولی امر قطعی و مسلم این است که ابوتمام شیعه بوده است و دلیلی نداریم که ابوتمام قرمطی یا اسماعیلی باشد؛ وی آن طور که توحیدی گفته، نبوده. البتّه دلیلی هم در دست نیست که او امامی اثناعشری بوده است و این مطلب قابل بررسی و تحقیق است تا حقیقت حال او روشن و معلوم شود که چه مذهبی داشته است. از خدای متعال طلب یاری و توفیق می کنیم و او برای ما کافی است
همچنان که ملاحظه می شود برگردان انجام شده، درست و مطابق است و از نظر عبارات نیز رسا و شیوا است و اشکالی در آن نیست، جز اینکه مترجم عبارت «قرن چهارم هجری» را در عنوان افزوده و به همین جهت، در جمله بعد این مطلب تکرار شده؛ ولی نویسنده، عبارت مذکور را در عنوان نیاورده و به همین خاطر دیگر تکراری در میان نیست.
2. فلاسفة الشیعة حیاتهم و آراؤهم، العلامة الشیخ عبدالله نعمة، قدم له العلامة الشیخ محمدجواد مغنیة، دارالکتاب الإسلامی، قم الطبعة الأولی 1987م.
