سوخت وساز

فرهنگ فارسی

سوختن وساختن، متابولیسم، تغییرات شیمیایی بدن

فرهنگستان زبان و ادب

[زیست شناسی] ← دگرگشت

دانشنامه عمومی

سوخت وساز، دِگَرگشت یا مِتابولیسم ( به انگلیسی: Metabolism ) ، مجموعهٔ تغییرهای ترکیبی و تخریبی در موجودات زنده است. دگرگشت مجموعه ای از تحولات شیمیایی زندگی پایدار در سلول های سازواره های زنده است. آنزیم هایی که واکنش ها را کاتالیز می کنند، به سازواره ها ( ارگانیسم ها ) اجازه رشد و تولیدمثل، حفظ ساختار، و پاسخ به محیط خود را می دهند. کلمه دگرگشت به تمام واکنش های شیمیایی که در ارگانیسم زنده اتفاق می افتد نیز اشاره دارد، از جمله گوارش و انتقال مواد به داخل و بین سلول های مختلف، که در این صورت مجموعه واکنش های درون سلول ها، دگرگشت واسطه ای یا دگرگشت متوسط نامیده می شود.
متابولیسم معمولاً به دو دسته تقسیم می شود. فروگشت ( کاتابولیسم ) که باعث شکسته شدن مواد و تولید انرژی به وسیله تنفس سلولی می شود، و فراگشت ( آنابولیسم ) که برای ساخت اجزای سلول از جمله پروتئین ها و اسید نوکلئیک از انرژی استفاده می کند.
واکنش های شیمیایی متابولیسم در چند مسیر سوخت وساز سازماندهی می شوند و طی آن ها یک ماده شیمیایی توسط دنباله ای از آنزیم ها در طول مجموعه ای از مرحله ها به ماده شیمیایی دیگر تبدیل می شود. آنزیم ها برای متابولیسم ضروری هستند زیرا با اتصال به فرایندهایی که انرژی آزاد می کنند به ارگانیسم اجازه می دهند تا انرژی لازم برای واکنش های مطلوب را فراهم کنند. آنزیم ها به عنوان کاتالیز باعث می شوند تا واکنش ها با سرعت بیشتری عمل کنند. آنزیم ها به نظریه کنترل مسیرهای متابولیکی در پاسخ به تغییرات در محیط سلول، یا پیام رسانی سلولی از سلول های دیگر نیز اجازه می دهند.
سیستم متابولیسم یک ارگانیسم تعیین می کند که کدام ماده سم و کدام ماده برای تغذیه ( ماده مغذی ) است. به عنوان مثال، بعضی پروکاریوت ها از سولفید هیدروژن به عنوان ماده مغذی استفاده می کنند، در حالی که این گاز برای جانوران سمی است. سرعت متابولیسم، میزان سوخت وساز پایه ( BMR ) ، بر مقدار مواد غذایی لازم برای ارگانیسم و همچنین توانایی آن در به دست آوردن غذا تأثیر دارد.
یکی از ویژگی های قابل توجه متابولیسم، شباهت آن به مسیرهای سوخت وساز پایه و اجزای بین گونه های بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، مجموعه ای از کربوکسیلیک اسیدها که به عنوان حدواسط در چرخه اسید سیتریک شناخته می شوند در تمام موجودات زنده شناخته شده وجود دارند، در گونه هایی از باکتری تک سلولی اشریشیا کلی ( E. coli ) و پرسلولی های عظیم مثل فیل ها یافت می شوند. این شباهت قابل توجه در مسیرهای سوخت و ساز احتمالاً به دلیل شباهت اولیه آن ها در تاریخ فرگشتی حیات و حفظ اثربخشی آن است.

دانشنامه آزاد فارسی

سوخت و ساز (metabolism)
(یا: متابولیسم) فرآیندهایی شیمیایی در موجودات زنده برای فراهم کردن امکان رشد و فعالیت آن ها. سوخت و ساز شامل ساختن متناوب مولکول های پیچیده (جذب و ساخت) و تجزیه آن هاست. مثلاً، گیاهان سبز در فرآیند فتوسنتز، مواد آلی پیچیده را از آب، دی اکسیدکربن، و نمک های کانی می سازند. جانوران نیز با گوارش مواد آلی پیچیده، غذا را به صورت ناقص تجزیه می کنند و آن ها را در بدنشان دوباره می سازند. در درون یاخته ها، مولکول های پیچیده طی فرآیند تنفس سلولی تجزیه می شوند. فرآورده های زاید سوخت و ساز با عمل دفع از بدن بیرون ریخته می شود.