دانشنامه اسلامی
سمّاک بن خَرَشه (سمّاک بن اوس بن خرشه) بن لوذان بن عبدود بن ثعلبه خزرجی انصاری صحابی باوفای پیامبر صلی الله علیه و آله.
ابودجانه از قبیله خزرج و طایفه بنی ساعده بود. در پیمان مؤاخات، پیامبر صلی الله علیه و آله او را برادر عتبة بن غزوان قرار داد. وی در جنگ اُحد حضور داشت و ثبات قدم و دفاعش از رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن روز، مشهور است.
در غزوه خیبر نیز شرکت داشته و حارثِ یهودی از شجاعان دشمن و چند تن دیگر را کشته است. به نقلی دیگر وی در آن نبرد به فرماندهی امام علی علیه السلام تعدادی از جنگجویان و قهرمانان دشمن را کشته و سرهایشان را نزد رسول خدا آورده است؛ سپس در پیشاپیشِ مسلمانان به قلعه های خیبر حمله برده در جنگ حنین و با کمک امام علی علیه السلام چند نفر از پرچم داران دشمن را به قتل رسانده و به نقلی در غزوه تبوک، پیامبر پرچم خزرجیان را به او سپرده است.
گویا از همین رو است که ابن شهر آشوب وی را در شمار صحابه جنگجو و مشهور به جهاد آورده است و بنا به نقلی در حجة الوداع پیامبر صلی الله علیه و آله او را در مدینه به جای خود گمارد. بر اساس روایتی پیامبر به حضرت علی دستور داد که برای دفع جن و سحر برای ابودجانه حرزی بنویسد.
وی در سال یازدهم هجری همراه لشکری بود که برای سرکوبی مسیلمه کذابِ مدعی نبوت به سرزمین یمامه اعزام شدند. ابودجانه خود را با تاکتیکی خاص به درون باغی که مسیلمه و طرفدارانش در آن سنگر گرفته بودند، رساند؛ پس از او براء بن مالک با همان روش وارد باغ شد. در را باز کرد و مسلمانان وارد باغ شدند.
ابودجانه به طور مستقیم در قتل مسیلمه شرکت داشت و گفته اند که در همین نبرد به شهادت رسید. ابن کثیر این نقل را درست تر می داند ولی نقلی را هم که تا خلافت امام علی علیه السلام زنده بوده و در جنگ صفین شرکت داشته، آورده است. بر پایه گزارشی وی در این جنگ به شهادت رسیده است.
بر اساس نقل دیگری، عُمَر وی را پس از جنگ با ایران مأمور گردآوری خمس سرزمین های فتح شده کرده است؛ اما ابن حجر عسقلانی به نقل از الفتوح و دیگران سماک بن خَرَشه انصاری را که در جنگ قادسیه و نیز در جنگ صفین در رکاب حضرت علی بوده، غیر ابودجانه دانسته است.
