دانشنامه اسلامی
احکام بردگان و بردگی ـ با توجه به رواج برده داری در جامعه صدر اسلام و نیاز به وضع مقرّرات برای آن ـ بخش عمده ای از منابع فقهی را تشکیل داده است.
در این منابع، بیشترِ احکام یاد شده زیر عناوین و ابواب آزادسازی برده (از جمله: عِتْق، تدبیر، مکاتبه و استیلاد) آمده و بقیّه، به تناسب موضوع، در ضمن دیگر کتب و ابواب فقهی درج شده است.
جای گاه عبد در ابواب فقهی
در منابع فقهی، کتاب یا بابی با عنوان بردگی یا استرقاق و مانند این ها وجود ندارد، تنها برخی منابع پاره ای از احکام ویژه بردگان را در فصول و ابوابی خاص گرد آورده اند، مانندِ جنایة العبد، جنایة المُکاتَب، اقرار العبد، شراء العبد المأذون و بیعه، کتاب الولاء، کتاب الابق، و کتاب الاستبراء.
با این همه، معدودی از فقها، از جمله سیوطی شافعی در الاشباه والنظائر و ابن نُجَیم حنفی در الاشباه والنظائر خود، تلاش کرده اند که احکام متعدد راجع به بردگان را در یک جا گرد آورند و برخی دیگر، مانند بزدوی حنفی در کتاب معروف خود اصول بزدوی کوشیده اند که علاوه بر این، اصول و ضوابط کلّی بردگی را در اسلام از احکام یاد شده استخراج و تبیین کنند.
روش مقابله اسلام با برده داری
به نظر برخی دانشمندان، به سبب واقعیات جامعه صدر اسلام و نیز مسئله اسیران جنگی کافر در قرآن و سنت و به تبع آنها در فقه، بردگی که جنبه رسمی و نهادی داشت یک سره نفی نشد، بلکه با تشریع احکامی درباره محدود کردن راه های برده گرفتن (استرقاق)، رعایت حقوق مشروع و انسانی بردگان و تشویق و تأکید به آزادسازی برده (عتق یا اِعتاق)، بردگی شکلی مطلوب و انسانی به خود گرفت و در مسیر محدودیت و زوال افتاد.
اصالة الحریة
...
