دانشنامه اسلامی
جمعة (۱ بار)
به عقیده راغب روز جمعه را به جهت اجتماع مردم برای نماز، جمعه گفتهاند. علی هذا لازم میآید که پیش از اسلام این نام و این استعمال وجود نداشته باشد. در مجمع البیان هست: آنرا جمعه گویند که خدا در آن از خلقت اشیاء فارغ شد و مخلوقات جوع آمدند. و گویند علّت آن تسمیه تشکیل جماعت در آن روز است و گویند به آن عروبه میگفتند کعب بی لّوی اوّلین کس بود که آن را جمعه خواند . و گویند پیش از هجرت که اهل که اهل مدینه ایمان آورده بودند گفتند: یهود و نصاری را روزی است (شنبهو یکشنبه) که در آن هر هفت روز یکبار جمع میشود، سبت مال یهود و یوم الاحد مال نصاری است شماهم روز عروبه راقرار دهید لذا آن را جمعه نامیدند و جمع شدند (به اختصار) زمخشری نیز در کشاف مثل طبرسی گفته و تصریح میکند که نام روز جمعه فبلا عروبه بده است . بیضاوی هم مانند راغب گفته و معتقد است که اسم آن پیشتر عروبه بود. صحاح بود. صحاح میگوید: یوم جمعه همان یوم عروبه است ابن اثیر در نهایه علت این تسمیه را مطلق اجتماع ناس دانسته است . آنچه از مجمع البیان نقل گردید که خدا از خلقت اشیاء فارغ شد... متّخذ از تئرات و یا از آیاتی است که میگوید خدا آسمانها و زمین را در شش روز افرید. و این سخن در علّت این تسمیه ظاهراً افسانهای بیش نیست مراد از شش روز در آیات شریفه چنانکه در «ارض» گفتهایم دورانهاست که هر یکی میلیونها سال بوده است آن روزها این هفتهها و روزهای بیست چهار ساعته نبود تا بگوئیم در شش روز آفرید و روز هفتم فارغ شد . نا گفته نماند بدرستی روشن نیست ایّام هفته را چرا به هفت تقسیم کردهاند و هفته هفت روز است از کی پیدا شده و اگر خواستهاند روزهای ماه را از رؤیت قمر تا رؤیت قمر تازه است تقسیم کنند چرا به هفت تقسیم کردهاند؟ شاید برای قمر. ولی با مراجعه به کتب لغت میبینیم که برای هر یک از روزهای هفته یکنام گذاردهاند و گفتهاند. یوم الاحر (یکشنبه) اول ایّام هفته، اثنین (دوشنبه) روز دوم هفته، ثلاث و ثلاثا (سه شنبه) روز سوم هفته، اربعاؤ(چهار شنبه) روزی است ما بین سه شنبه و پنجشنبه، خمیس (پنجشنبه) روز پنجم هفته است، شبت (شنبه) روزی است از ایّام هفته ما بین جمعه و یکشنبه (اقرب الموارد) و جمعه همان است که قبلا به ان عروبه میگفتند. و چون یهود شنبه و نصاری یکشنبه را برای اجتماع هفتگی خود قرار دادند در اسلام نیز روز عروبه را روز اجتماع قرار داده و آنرا جمعه نامیدند به اعتبار اجتماع برای نماز و عبادت و از آیه شریفه معلوم می شود که پیش از نزول آن این تسمیه بوده است و آن طوری انتخاب شد که پیش از روز یهود و نصاری واقع گردید. ابن کثیر در تفسیر خود علت این تسمیه را اجتماع مردم در معابد ذکر کرده و گوید در لغت قدیم نام آن عروبه بود. در تفسیر برهان از کافی از امام باقر علیه السلام منقول است که مردی از حضرتش سئوال کرد چرا جمعه، جمعه نامیده شد؟ فرمود: خداوند در روز میثاق (عالم ذرّ) مردم را به ولایت محمّد و وصیّاو جمع کرد پس به جهت جمع خلق آن را جمعه نامید. رجال این حدیث جز محمّد بن موسی همه از بزرگان و موثّقین اند ونیز در آن کتاب از مجالس شیخ و اختصاص مفید نیز این حدیث نثل گردیده و اللّه العالم.
