معنی ابوالفرج اصفهانی

دانشنامه آزاد فارسی

ابوالفَرَج اصفهانی (اصفهان ۲۸۴ـ ح۳۶۳ق)
(ابوالفرج علی بن حسین بن محمد) ادیب، مورخ، موسیقی دان و شاعر عرب زبان ایرانی. در کوفه و بغداد از معلمی چون طبری، تاریخ و الهیات، از ابن انباری، نحو و حدیث، و از ابن دُرَید، فقه اللغه آموخت و حسن بن محمد مُهَلَّبی، وزیر معزالدوله، ذوق موسیقی را در وی پرورش داد. ابوالفرج شیعۀ زیدی بود، حافظه ای خارق العاده و مطالعاتی وسیع داشت، و با بسیاری از علوم زمان خود آشنا بود. درباریان شعر دلنشین او را می ستودند و از هزل گزنده اش بیم داشتند. مشهورترین اثر او کتاب الاغانی، در شرح احوال و انساب شعرا و مغنّیان و موسیقی دانان عرب، است که با شرح و معرفی ۱۰۰ صوت (لحن) برگزیده برای هارون الرشید آغاز می شود. از دیگر آثار باقی ماندۀ منسوب به او است: مقاتل الطالبیین، در شهادت اعقاب ابوطالب عمّ پیامبر؛ الاماء الشواعر، دربارۀ کنیزان شاعر. کتابمقاتل او تاریخی مستند و منتظم دربارۀ مخالفت شیعه با حاکمان دولت اسلامی است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] علی بن حسین بن محمد بن احمد بن هیثم، معروف به ابوالفرج اصفهانی (م ۳۵۶ ه . ق). در سال ۲۸۴ ه . .ق در اصفهان متولد و در بغداد، مراحل رشد و نمو را طی کرد. ابوالفرج اصفهانی از نوادگان مروان بن حکم یا هشام بن عبدالملک، شخصیتی مورد اعتماد و متجرّد در علوم مختلف مثل شعر، معانی، اخبار، حدیث، لغت، نحو، سیر و مغازی، طب و نجوم می باشد که از او فردی مورد احترام و دارای منزلت رفیع ساخته است. او در مجالس ادبی و علمی بغداد صاحب شهرت بوده و بدین جهت در حکومت آل بویه صاحب مکانت و منزلت و کاتب دولت رکن الدوله بوده است. از آثار وی می توان به مقاتل الطالبین اشاره کرد.
ابوالفرج با بسیاری از بزرگ ترین نویسندگان فرهنگ عربی معاصر، و با بسیاری نیز دوست و همنشین بود: تنوخی و ابن ندیم به او نزدیک بودند و ابو نعیم اصفهانی در بغداد به دیدار او شتافت با اینکه ثعالبی و ابو حیان توحیدی و خطیب بغدادی اندکی بعد از زمان ابوالفرج کتاب های بزرگی در زمینه ادب تالیف کردند، ملاحظه می شود که هیچ یک به زندگی ابوالفرج نپرداخته اند. تنوخی در نشوار تنها یک بار به صله های کلانی که وزیر مهلبی به ابوالفرج می داده است، اشاره می کند. ابن ندیم فهرست نسبتا خوبی از آثار او به دست داده است ثعالبی عمدتا شعر او را مورد توجه قرار داده و ۱۲ قطعه کوتاه و بلند از آثار او نقل کرده است.
← اطلاع یاقوت از ابوالفرج
ابوالفرج اصفهانی در ۲۸۴ ق تولد یافت اما در منابع کهن به محل تولد او اشاره ای نشده است.تنوخی او را معروف به اصفهانی خوانده و ثعالبی او را «اصفهانی الاصل» معرفی کرده است و دیگران چیزی بر آن نیفزوده اند. با این همه در سده اخیر همه بر آن اتفاق دارند که وی در اصفهان زاده شده است.ظاهرا طاش کوپری زاده نخستین کسی است که چنین نظری ابراز کرده آنگاه خاور شناسان، چون نیکلسون ، عبد الجلیل و نالینو ، همچنین نویسندگان عرب، چون زرکلی ، امین و صقر همه آن را تکرار کرده اند. شاید ظاهر سخن ابن حزم این نظر را تایید کند، زیرا او هنگام بر شمردن اعقاب مروان بن حکم می گوید: او در اصفهان و مصر بازماندگانی دارد که از آن جمله است: صاحب اغانی،ابوالفرج اصفهانی ؛ اما بررسی احوال خاندان ابوالفرج این احتمال را بسیار ضعیف می کند.
خاندان ابوالفرج
ابوالفرج از خاندانی اهل ادب و موسیقی بود. از پدر او هیچ اطلاعی در دست نیست و جبری که بر اساس روایت اغانی پدر و عمه او را موسیقی دان پنداشته، دچار اشتباه شده است، زیرا آن روایت مربوط به اسحاق موصلی است، نه ابوالفرج، شاید علت گمنامی پدر وی، مرگ زودرس او بوده باشد. به هر روی، عمویش حسن و نیز عبدالعزیز، عموی پدرش هر دو از مشاهیر بودند. ابن حزم درباره این دو می نویسد که از نویسندگان بزرگ سامره بوده و تا روزگار متوکل می زیسته اند. خطیب اضافه می کند که حسن از عمر بن شبه وابوالفرج از حسن روایت می کرده است. به راستی نیز ابوالفرج پیوسته از حسن نقل قول کرده، چندانکه نام او را تقریبا در همه شرح حال های شاعران سامره آورده است. وی در مجالس شعر بزرگان نیز شرکت می جسته و بعدها ماجراهایی را که در آن محافل نقل می شده، برای برادرزاده خود حکایت می کرده است. محمد جد ابوالفرج نیز از ادیبان زمان بود و خود روایت کرده که در مجلس عبیدالله بن سلیمان حاضر می شده است، او بعدها با عبیدالله که در ۲۷۹ ق وزیر معتضد شد، دوستی استواری یافت. از سوی دیگر، وی با بزرگان علوی و هاشمی بسیار نزدیک بوده، چنانکه خود گفته است: این بزرگان در منزل او گرد می آمدند. با این همه، در هیچ جا به نظر نرسیده که از این خانواده، کسی جز ابوالفرج به تشیع گراییده باشد و بعید نیست که سبب دوستی آنان با علویان آن روزگار، کینه مشترکی بوده باشد که از عباسیان در دل داشته اند. ابوالفرج بارها از طریق عمویش حسن، از نیایش محمد روایاتی نقل کرده است. علاوه بر این دو تن، از پسر عمویش احمد، دوبار و از عموی پدرش عبدالعزیز نیز ۱۰ بار روایت کرده است. این روایات، گاه از طریق عبد العزیز، به مشاهیری چون ریاشی، ثعلب، احمد بن حارث خراز و زبیر بن بکار می رسد. از آنجا که بنابر قول ابن حزم می دانیم که حسن و عبدالعزیز و اصولا همه این خاندان در سامره می زیسته اند، ناچار حضور ابوالفرج در سامره محتمل تر به نظر می رسد، تا در اصفهان.ابوالفرج از طریق مادر، به خاندان بزرگ ابن ثواب ه (ه. م) وابسته بود. او از نیای مادریش یحیی بن محمد بن ثوابه بارها نام برده و از کتابش روایاتی نقل کرده است. ابوالفرج در شرح حال بحتری نیز از قول عباس بن احمد بن محمد بن ثوابه ماجرایی را که در آن بحتری پدرش احمد بن ثوابه را هجا گفته بود، آورده است؛ اما شاید خویشاوندی با او موجب شده است که از ذکر هجاهای بحتری چشم بپوشد و باز شاید به همین جهت باشد که در باب شعر بحتری گوید: در همه انواع شعر، جز هجا زبردست است.
اختلاف در محل تولد
...
[ویکی شیعه] ابوالفرج اصفهانی از بزرگان و نویسندگان شیعه زیدی در قرن سوم و چهارم هجری است. از معروف ترین آثار به جای مانده از او می توان به مقاتل الطالبیین اشاره کرد که اخبار و سرگذشت فرزندان ابوطالب از زمان پیامبر(ص) تا زمان نگارش کتاب را به رشته تحریر درآورده است. کتاب الاغانی او بزرگترین دائرة المعارف موسیقی و فرهنگ و جامع ترین دیوان نظم و نثر و روایات عرب جاهلی و صدر اسلام است. علمای اهل سنت او را به دلیل شیعه بودنش، ضعیف انگاشته و برخی دیگر با اعتراف به علمیت او، وی را مورد سرزنش قرار داده اند.
علی بن حسین بن محمد بن احمد بن هیثم مروانی اموی قرشی، ملقب به ابوالفرج اصفهانی از نوادگان مروان بن محمد معروف به مروان حمار، آخرین خلیفه اموی است. وی از بزرگان و پیشوایان بسیاری از علوم از جمله ادب، فقه، تاریخ، سیره، لغت، مغازی، انساب شناسی و... به شمار می رود. وی به سال ۲۸۴قدر عهد معتضد، خلیفه عباسی، در اصفهان متولد شد؛ هرچند در مورد تولد و حضور او در اصفهان و انتساب او به این شهر، اختلاف وجود دارد.
وی در کودکی به شهر بغداد رفت و در آن شهر به تحصیل پرداخت و از بزرگان این شهر بهره جست. او از جوانی به موسیقی و تاریخ، ضبط احادیث و اشعار علاقه داشت و نبوغ و پشتکار وی سبب شهرت او در جهان اسلام گردید به گونه ای که برخی چون یاقوت، ابن خلکان، تنوخی، ثعالبی و ابن ندیم، در مدح و ثنا و جایگاه او در علوم مختلف سخن گفته اند. به عنوان نمونه تنوخی در مورد او بعد از ذکر علومی که وی در آن تبحر دارد، می گوید که تمام تسلط علما و ظرافت شعرا در او جمع است.
[ویکی اهل البیت] علی بن حسین ابن هیثم ابوالفرج اصفهانی(284-356ه.ق)، مورخ، محدث، شاعر توانا در قرن چهارم هجری است. اثری که نام وی را در اذهان جاودانه کرد، کتاب «مقاتل الطالبین» است.
علی بن حسین بن محمد ابن هیثم ابوالفرج اصفهانی در سال 284 قمری در اصفهان متولد شد و در بغداد رشد و نمو یافت.
ابوالفرج اصفهانی نزد ابن دُرَید و ابن انباری و محمد بن جریر طبری تحصیل کرد. وی از علی بن عباس بجلی و محمد بن جعفر قتات و ابوبکر بن دُرید و نفطویه حدیث شنید.
دارقطنی و ابراهیم بن احمد طبری و ابوالفتح بن ابی الفوارس از وی حدیث روایت کرده اند. ابوالفرج در ادبیات، نحو، لغت، تاریخ، سیر، انساب، طب، نجوم و حدیث متبحر بود و شعر را نیکو می گفت.
ابوالفرج اصفهانی با اینکه نسب اموی داشت، شیعی زیدی بود و این را از عجایب شمرده اند.
مهمترین اثرش که او را جاودانه ساخته، کتاب «الاغانی» است که رجال قرن چهارم، مانند صاحب بن عباد و عضدالدوله ی دیلمی به آن توجه بسیار داشتند و گفته اند که عضدالدوله این کتاب را از خود در سفر و حضر دور نمی داشت. از دیگر آثار وی: «الاماء الشواعر»؛ «الدیارات»؛ «مقاتل الطالبین»؛ «اعیان الفرس»؛ «آداب الفرباء من اهل الفضل و الاداب»؛ «اخبار جحظة البرمکی»، «اخبار الطفیلیین»؛ «اشعار الاماء والممالیک»؛ «جمهرة النسب»؛ «دعوة التجار»؛ «کتاب التنزیل فی امیرالمؤمنین علیه السلام»؛ «کتاب الخمارین والخمارات»؛ «کتاب الغلمان المغنین»؛ «مجرد الاغانی» و «دیوان» شعر.
وی در سال 356 قمری در بغداد درگذشت و همان جا دفن شد.
[ویکی فقه] ابوالفرج اصفهانی (ابهام زدایی). ابوالفرج اصفهانی ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، عالم بزرگ و صاحب مقاتل الطالبین•ابوالفرج بن واوا اصفهانی، از شعراء و ادبای اصفهان• ابوالفرج بن یوحنا اصفهانی، از حکماء و فلاسفه قرن پنجم هجری• ابوالفرج بن یونس اصفهانی، از ادباء و دانشمندان اصفهان• ابوالفرج ثابت بن محمد مدینی اصفهانی، از محدّثین عامّه در قرن ششم هجری در اصفهان• ابوالفرج سعید بن ابی الرجاء صیرفی اصفهانی، از محدّثین اصفهان در قرن پنجم و ششم هجری
...