چمچمال

لغت نامه دهخدا

چمچمال. [ چ َ چ َ ] ( اِخ ) مؤلف مرآت البلدان نویسد: «نام بلوکی است حاصلخیز از توابع کرمانشاهان که در سمت شرقی این شهر واقع است. ابتدای حد شمالی این بلوک از اول دربندی است که به تنگ دینور معروف است و این تنگ طوریست که نزدیک یک فرسخ راه از طرفین جبال شامخه متصل به یکدیگر امتداد یافته و تنگ و دره دینوررا تشکیل داده است. وسعت و عرض تنگ بعضی جاها به پانصد و در برخی مواضع به دویست ذرع می رسد و اشجار بسیار از بید و غیره بطور انبوه در این تنگ روییده و جاهای باصفادارد. از میان تنگ نهری جاری است که منبع آن آبهای کندوله و دینور و بعضی از میاه اراضی کلیای است که از این آب همه دهات بلوک چمچمال مشروب میشوند و مازاد آن در نزدیکی بیستون به رودخانه کاماسب می ریزد. این آبادی را چشمه ها و سرابهای متعدد است که از جمله «سراب چشمه سهراب »، «کمیچه سراب »، «سراب برناج »، «سراب بخو بران »، «سراب بدربان »، «سراب شیخی آباد» «سراب زردآباد»، «سراب جوگلان » که از مزارع سمنگان است ، «سراب با باولی » که در سفید چقا واقع است ، «سراب نادرآباد» و «چشمه زر» که به «چشمه شاه ماران » شهرت دارد، معروف می باشند علاوه بر این سرابها سراب بیستون هم جزء این آبادی محسوب می شود و چند سراب دیگر هم هست که در آن طرف رودخانه کاماسب واقعند، از قبیل سراب خلیفه آباد که ملک ظهیرالملک است ، سراب کاکل که ملک ورثه مرحوم علیقلی میرزا صارم الدوله می باشد،و هنگام طغیان آب بعضی از این سرابها به رود دینور و بعضی به رودخانه کاماسب میریزد. محصول این بلوک ، گندم ، جو، شلتوک و بعضی حبوبات است و در برخی جاها باغ و اشجار هم دیده می شود و بطور کلی این بلوک بزیادی محصول معروف است. متعلقات این بلوک بیش از چهل قریه است که : سمنگان » ملک نگارنده ، «جیحون آباد» ملک سادات دکه ای ، «دودانگه » ملک ویس علی خان و چند خرده مالک که دارای پنجاه خانوار جمعیت و محل سکونت طایفه نانکلی است ، «برآفتابان »، «نادرآباد»، «بیستون »، و «تخت شیرین » از آن جمله اند. در این بلوک بعضی آثار قدیمه مشهود است که از جمله در «نادرآباد» سنگری است که نادر شاه افشار آن راهنگام شکست از قشون عثمانی بسته است و در «سمنگان » قلعه ای است قدیمی و مشهور است که جای رمه «هجیر» ( که در شاهنامه اسم وی آمده ) بوده است ، و نیز در سمت کوه پرو ( معروف بشیطان بازار ) دریاچه معتبری است که خسرو پرویز جهت ییلاق خود ساخته و از آن زمان باقی است و نیلوفر زیادی در دریاچه به عمل آمده است ، در میان تنگ دینور هم طاقی از آثار قدیمه است به نام «فرهاد تراش » که از میان کوه بریده شده و چند پله می خورد و به میان تنگ میرود، و هم در این تنگ مکانی است مشهور به «نظرگاه مولا» و مغاره ای است معروف به «طویله سوراخ » که در آنجا دریاچه ای است و کسی انتهای آن را ندیده و ممکن نیست تا آخر آن بروند، و نیز در پشت چشمه سهراب جایی است مشهور به «آب زا» و حوضی در آنجا ساخته اند که آب جاری در اوست و معلوم نیست که آب از کجا می آید و به کجا می رود، و در «برآفتابان » هم چاهی است که به زندان شمامه و دمامه مشهور میباشد». ( از مرآت البلدان ج 4 ص 265 و266 ).

فرهنگ فارسی

مولف مر آت البلدان نویسد : نام بلوکی است حاصلخیز از توابع کرمانشهان

دانشنامه عمومی

چَمچَمال از شهرهای شمال عراق است. این شهر در خاور شهر کرکوک و در جاده کرکوک به سلیمانیه واقع شده است. در شمال شهر چمچمال رشته کوه دربند بازیان و در خاور آن رود باسَره قرار دارد.
جمعیت این شهر ۷۵۶۳۴ نفر است.
منطقه شهرستان چمچمال در ۴۸ کیلومتری شرق کرکوک واقع می باشد و ۸ شهرستان و حدود ۴۰۰ روستا از توابع این شهرستان می باشند.
پیشهٔ بیشتر مردم این شهر کشاورزی است. بیشتر داد و ستد مردم این شهر با کرکوک است. در پیرامون این شهر معادن گاز طبیعی وجود دارد.
احتمال می رود که نام این شهر نیز همانند منطقه هم نام آن در استان کرمانشاه ایران از دو واژه چَم ( در کردی به معنای رود ) و جمال ( نام شخص ) تشکیل شده باشد.
برخی آثار از دوره ساسانی در این شهر و پیرامونش موجود است. این شهر در زمان فرمانروایان محلی بابان از توابع سلیمانیه بود و از زمان حکمرانی بریتانیا بر عراق، چمچمال در بخش کرکوک قرار گرفت.
یکی از قائم مقام های عثمانی در سال ۱۸۰۱ میلادی منطقه چمچمال را به شهرستان ارتقاء داد. این منطقه پس از آن از توابع ناحیه بازیان شد و در سال ۱۹۲۲ از نو تبدیل به شهرستان شد. بر پایهٔ نتایج اولیه یک نظرسنجی که در سال ۲۰۰۹ میلادی انجام شد، ۵۱ درصد از مردم شهرستان چمچمال خواستار الحاق شهرستان چمچمال به استان کرکوک هستند. یازده درصد مردم این شهر در این نظرسنجی، امنیت شهر را مطلوب توصیف کردند.
نام محلات شهر چمچمال. در نام این محله ها واژه های کردی، عربی، ترکی و فارسی دیده می شود.