حزن

لغت نامه دهخدا

حزن. [ ح ُ ] ( ع اِ ) اندوه. غم. کمد. ( دهار ). انده. غم. حَوبَة. اندوهگنی. حزن. غمی که آدمی را افتد پس از فوات محبوب. خدوک. غمگنی. غمگینی. گُرم. تیمار. خلاف سرور. خلاف فرح. عبارة عما یحصل لوقوع مکروه او فوات محبوب فی الماضی. ( تعریفات ص 59 ). ج ، احزان :
یعقوب دلم ندیم احزان
یوسف صفتم مقیم زندان.خاقانی.الوداع ای کعبه کاینک هفته ای در خدمتت
عیش خوابی بوده و تعبیرش احزان آمده.خاقانی.جهانی بود در عین عدم غرق
نه اسم حزن بود و نه طرب بود.عطار.- عام الحزن ؛ سالی که خدیجه زوجه رسول و عم او ابوطالب درگذشته و این نامی است که رسول به آن سال داده و آن سه سال پیش از هجرت بوده. ( منتهی الارب ).
حزن. [ ح ُ ] ( ع مص ) اندوهگین کردن. ( دهار ). اندوهگن کردن. ( زوزنی ) ( تاج المصادر بیهقی ). اندوهناک گردانیدن. || اندوهناک شدن. اندوهگین شدن. ( ترجمان عادل ) ( از منتهی الارب ).
حزن. [ ح َ زَ ] ( ع اِمص ) حُزن. اندوه. غم.انده. حدوک. کمد. حوبه. غمگنی. غمگینی :
کامران باش و شادمانه بزی
دشمنانت اسیر گُرم و حزن.فرخی.گفتم چه پیشه دارد مهر و هوای او
گفتا یکی بلا بزداید یکی حزن.فرخی.قسم تو باد از این جهان خرمی
قسم بداندیش گرم و حزن.فرخی.هر که بر او سایه فکند آن درخت
رست ز تیمار و ز کرب و حزن.فرخی.خویشتن سوزیم و هر دو بر مراد دوستان
دوستان در راحتند از ما و ما اندر حزن.منوچهری.ای باده فدای تو همه جان و تن من
کز بیخ بکندی ز دل من حزن من.منوچهری ( دیوان چ دبیرسیاقی ص 78 ).مرا ملال گرفته ز دیر ماندن شب
تنی به رنج و عذاب و دلی به گرم حزن.مسعودسعد.بینادلان ز گفته من در بشاشتند
کوری آن گروه که جز در حزن نیند.خاقانی.زین می خوش همچو من نوش کن ای خوش سخن
از سر رنج و حزن خیز و برآور دمار.خاقانی.هم او را از آن حاصلی نیستی
وگرخویشتن در حزن کشتمی.خاقانی.رو بهم کردند هر سه مفتتن
هر سه را یک رنج و یک درد و حزن.مولوی.- بوالحزن ؛ دائم الحزن. محزون. اندوهناک :

فرهنگ معین

(حَ یا حُ زَ ) [ ع . ] (اِ. ) اندوه .

فرهنگ عمید

اندوه، دلتنگی.

فرهنگ فارسی

اندوه، دلتنگی، خلاف سرور، احزان جمع
( اسم ) اندوه گرم غمگینی : (( حزن وی در این مصیبت بوصف در نیاید . ) ) جمع : احزان . توضیح یکی از کیفیات نفسانی است بدرون بنحو تدریج یا حصول قبض است بر اثر وقوع مکروه یا قوت محبوبی .
کلب یکی از حزون ثلاثه معروف بلاد عرب است

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] حُزْنْ، سختی زمین را می­گویند و نفس را بخاطر غمی که برای آن بوجود می­ آید و موجب سختی و دگرگونی آن می­شود، حزین می­گویند که خلاف فرح و شادی است. هرگاه انسان چیزی را که مالک آن بوده است و آن را دوست داشته و یا خود را قادر بر تملک آن می­دانسته، از دست بدهد، حُزن بر او عارض می­شود.
کلمه حزن با مشتقاتش در کل آیات قرآن ۴۲ مرتبه به کار رفته است که ۲۶ آیه مکی و ۱۶ آیه مدنی می­باشد و در اکثر این آیات خداوند حزن را به صورت منفی بیان نموده و پرهیز از حزن دستور کار آیات می­باشد که ما در این جا به نمونه هایی از آیات اشاره می کنیم. خداوند در قرآن کریم می­فرماید:
«صبر کن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد وبخاطر (کارهای) آنها اندوهگین و دلسرد نشو و از توطئه­ های آنها در تنگنا قرار مگیر.»
«به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می‏شوند که «نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است.»
این آیات وسیله‏ای برای تسلی و دلداری و تقویت روحی مؤمنین است. خداوند ماندن مؤمن بر اندوه را جایز نمی­داند، بلکه آن را مایه تنبه و عبرت قرار داده است تا او را به سوی فرح و سرور هدایت کند.
«نجوا تنها از سوی شیطان است. می‏خواهد با آن مؤمنان غمگین شوند. ولی نمی تواند هیچ گونه ضرری به آن ها برساند جز به فرمان خدا. پس مؤمنان تنها بر خدا توکل کنند.»
حزن در روایات
در روایات نیز، در مواردی از حزن به عنوان یک فضیلت یاد شده و مواردی نیز به عنوان رذیلت آمده است که به برخی از آنان اشاره می­کنیم.
۱. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: بر شما باد حزن، پس همانا کلید قلب است.
۲. امام علی(ع) فرمودند: در معرفی انسان کامل می­فرمایند: کسی که جامه زیرین او اندوه و لباس رویین او ترس از خداست.
۳. پیامبر اکرم(ص) می­فرمایند: کسی که اندوهش بسیار است، بدنش بیمار شود.
طبق آیات و روایات فراوانی که این زمینه موجود است، حزن به دو رقم مذموم و ممدوح تقسیم می­شود که برای روشن شدن این مطلب ابتدا به تعریف آن و سپش به ذکر عوامل ایجاد کننده و در نهایت عوامل نابود کننده آن می­پردازیم.
حزن مذموم
حزن مذموم، همان حزن به جهت از دست دادن منفعت دنیوی و یا رسیدن به مصیبت است که بطور مستقیم و غیر مستقیم در آیات و روایات مورد نهی واقع است. خداوند صحنه پایانی غزوه احد را این گونه بیان می­ کند:
«(به خاطر بیاورید) هنگامی را که از کوه بالا می­رفتید، و(جمعی در وسط بیابان پراکنده شدند، و از شدت وحشت) به عقب ماندگان نگاه نمی­ کردید. پیامبر از پشت سر شما را صدا می­زد. سپس اندوه­ ها را یکی پس از دیگری به شما جزا داد. این بخاطر آن بود که دیگر برای ازدست رفتن (غنایم جنگی) غمگین نشوید، و نه بخاطر مصیبت­ هایی که بر شما وارد می­گردد.»
علامه طباطبایی در ذیل این آیه، دو احتمال می­دهند که هر دو احتمال دلیل بر مذموم بودن حزن ناشی از دست دادن منفعت دنیوی و یا رسیدن به مصیبت است. بنابر احتمال اول خداوند غم دیگری را به مسلمانان به عنوان پاداش داد تا بر اثر این غم مسلمانان از آنچه از دست داده بودند و یا از مصائبی که به آنها رسیده بود محزون و دلگیر نشوند و این غم باعث زوال حزن و اندوه اولیه شده بود.
بنابر احتمال دوم، غم دوم عبارت است از غمی که به سبب حمله ناگهانی مشرکین بعد از نافرمانی نگهبانان، از پشت سر بر آنها وارد شد. لذا دو غم بر مومنان وارد شد که هر دو مذموم است؛ یکی غم اختلاف و کشمکش و پراکنده شدن در زمین و دیگری غم حمله از پشت و غافلگیر شدن.
← عوامل بوجود آورنده حزن مذموم
...
[ویکی اهل البیت] حزن، سختی زمین را می­گویند و نفس را بخاطر غمی که برای آن بوجود می­آید و موجب سختی و دگرگونی آن می­شود، حزین می­گویند که خلاف فرح و شادی است.هرگاه انسان چیزی را که مالک آن بوده است و آن را دوست داشته و یا خود را قادر بر تملک آن می­دانسته از دست بدهد، حُزن بر او عارض می­شود.
کلمه حزن با مشتقاتش در کل آیات قرآن 42 مرتبه بکار رفته است که 26 آیه مکی و 16 آیه مدنی می­باشد و در اکثر این آیات خداوند حزن را به صورت منفی بیان نموده و پرهیز از حزن دستور کار آیات می­باشد که ما در این جا به نمونه هایی از آیات اشاره می کنیم.
خداوند در قرآن کریم می­فرماید: «صبر کن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد و بخاطر (کارهای) آنها اندوهگین و دلسرد نشو و از توطئه­های آنها در تنگنا قرار مگیر».
به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که «نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است».
این آیات وسیله ای برای تسلی و دلداری و تقویت روحی مؤمنین است. خداوند ماندن مؤمن بر اندوه را جایز نمی­داند، بلکه آن را مایه تنبه و عبرت قرار داده است تا او را به سوی فرح و سرور هدایت کند.
«نجوا تنها از سوی شیطان است. می خواهد با آن مؤمنان غمگین شوند. ولی نمی تواند هیچ گونه ضرری به آنها برساند جز به فرمان خدا. پس مؤمنان تنها بر خدا توکل کنند».
در روایات نیز، در مواردی از حزن به عنوان یک فضیلت یاد شده و مواردی نیز به عنوان رذیلت آمده است که به برخی از آنان اشاره می­کنیم.
[ویکی الکتاب] معنی حُزْنِ: اندوهی که بر دل سنگینی کند ، چه اندوه از امری که واقع شده ، و چه از آنکه بخواهد واقع شود
معنی حَزَنَ: اندوهی که بر دل سنگینی کند ، چه اندوه از امری که واقع شده ، و چه از آنکه بخواهد واقع شود
معنی لَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ: نه از آنان می خواهند که عذر خواهی کنند (عتب به معنای غضب و حزن است ، وقتی گفته میشود : فلانی بر فلانی عتب کرد معنایش این است که غم او را خورد ، و اگر برگردد و دلجوئیش کند میگویند عاتبه ، و اسم این ماده عتبی است ، یعنی برگشتن معتوب علیه به چیزی که مای...
معنی یَسْتَعْتِبُواْ: که عذر خواهی کنند (عتب به معنای غضب و حزن است ، وقتی گفته میشود : فلانی بر فلانی عتب کرد معنایش این است که غم او را خورد ، و اگر برگردد و دلجوئیش کند میگویند عاتبه ، و اسم این ماده عتبی است ، یعنی برگشتن معتوب علیه به چیزی که مایه رضایت عاتب باشد ، و...
تکرار در قرآن: ۴۲(بار)
اندوه. غصه (قاموس، صحاح) چشمانش از غصّه سفید (نابینا) گردید. در (ب ث ث) گذشت که مراد از بثّ، اندوهی است که شخص قادر به کتمان آن نیست و آن را اظهار می‏کند معنی آیه: من اندوه و غصّه خود را فقط به خدا شکایت می‏کنم. حَزَن (بر وزن فرس) مانند حزن به معنی اندوه است (مجمع) راغب نیز هر دو به یک معنی گفته است . لام در «لیکون» برای عاقبت است چنانکه مجمع گفته و مراد از حزن سبب حزن است و آن از باب مبالغه است (المیزان) معنی آیه: آل فرعون او را از آب گرفتند و عاقبت این کار آن بود که موسی برای آنها دشمن و باعث اندوه باشد . ناگفته نماند اصل حزن به معنی سختی زمین یا زمین سخت است و چون اندوه یک نوع گرفتگی و خشونت قلب است لذا به آن حزن گفته‏اند (مجمع ذیل آیه‏92 توبه) و در نهج البلاغه خطبه 1 هست «ثُمَّ جَمَعَ سُبْحانَهُ مِنْ حَزْنِ الْاَرْضِ وَ سَهْلِها..» یعنی خدا از سخت و نرم زمین خاکی گرد آورد.
[ویکی فقه] حزن (ابهام زدایی). واژه حزن ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • حزن (اخلاق)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم اخلاق، به معنای مقابل فرح و شادی• حزن (فقه)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در فقه، دارای کاربرد در باب های طهارت، صلات، صوم و قضاء
...
[ویکی فقه] حزن (اخلاق). حُزْنْ، سختی زمین را می­گویند و نفس را بخاطر غمی که برای آن بوجود می­ آید و موجب سختی و دگرگونی آن می­شود، حزین می­گویند که خلاف فرح و شادی است.
کلمه حزن با مشتقاتش در کل آیات قرآن ۴۲ مرتبه به کار رفته است که ۲۶ آیه مکی و ۱۶ آیه مدنی می­باشد و در اکثر این آیات خداوند حزن را به صورت منفی بیان نموده و پرهیز از حزن دستور کار آیات می­باشد که ما در این جا به نمونه هایی از آیات اشاره می کنیم. خداوند در قرآن کریم می­فرماید:
«صبر کن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد وبخاطر (کارهای) آنها اندوهگین و دلسرد نشو و از توطئه­ های آنها در تنگنا قرار مگیر.»
نحل/سوره۱۶،آیه۱۲۷
در روایات نیز، در مواردی از حزن به عنوان یک فضیلت یاد شده و مواردی نیز به عنوان رذیلت آمده است که به برخی از آنان اشاره می­کنیم.
۱. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: بر شما باد حزن، پس همانا کلید قلب است.
پاینده، ابوالقاسم؛ نهج الفصاحه، نشر جاویدان، تهران، ۱۳۵۴، ح۱۹۷۱
حزن مذموم، همان حزن به جهت از دست دادن منفعت دنیوی و یا رسیدن به مصیبت است که بطور مستقیم و غیر مستقیم در آیات و روایات مورد نهی واقع است. خداوند صحنه پایانی غزوه احد را این گونه بیان می­ کند:
«(به خاطر بیاورید) هنگامی را که از کوه بالا می­رفتید، و(جمعی در وسط بیابان پراکنده شدند، و از شدت وحشت) به عقب ماندگان نگاه نمی­ کردید. پیامبر از پشت سر شما را صدا می­زد. سپس اندوه­ ها را یکی پس از دیگری به شما جزا داد. این بخاطر آن بود که دیگر برای ازدست رفتن (غنایم جنگی) غمگین نشوید، و نه بخاطر مصیبت­ هایی که بر شما وارد می­گردد.»
آل عمران/سوره۳،آیه۱۵۳
...
[ویکی فقه] حزن (فقه). اندوه یعنی ناراحتی و از آن به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، صوم و قضاء سخن رفته است.
یادآوری غصب حقوق امامان معصوم علیهم السّلام از سوی حاکمان ستمگر و ابراز اندوه بر آن، بویژه در عید فطر و عید قربان
کشف الغطاء ج۳، ص۲۶۸
بر استحباب روزه گرفتن در روز عاشورا به انگیزه اظهار اندوه بر مصیبت آن حضرت ادّعای اجماع شده است، لیکن برخی متأخّران آن را حرام و بسیاری از معاصران مکروه دانسته‏اند.
مستند العروة(الصوم) ج۲، ص۳۰۲-۳۰۳.
تلاوت قرآن با صوت حزین
المبسوط ج۸، ص۲۲۷.
...
[ویکی فقه] حزن (قرآن). حُزْن وحَزَن، نقیض فرح و سرور، و جمع آن احزان است. قرآن کریم آثار متعددی را برای حزن بیان فرموده است.
قرآن کریم آثار متعددی را برای حزن بیان فرموده است که به بیان برخی از آنها می پردازیم:
← آرزوی مرگ
آثار حزن ، حزن در جهنم ، حزن در قیامت ، رفع حزن ، عوامل حزن ، مصونیت از حزن.

ویکی واژه

اندوه.