عیاران به‌عنوان یک طبقه اجتماعی در تاریخ ایران، به ویژه در سیستان، دارای اصول اخلاقی و مبارزاتی خاصی بودند که به حمایت از ضعیفان و مبارزه با ظلم و ستم شهرت داشتند.
این گروه به جوانمردی، بخشش و کمک به فقرا توجه ویژه‌ای داشتند و در عین حال، به عنوان کسانی که به اصول جوانمردی پایبند بودند، به قضاوت و مجازات ظالمین بدون توجه به قوانین حاکم می‌پرداختند. عیاری به معنای زیرکی، چالاکی و جوانمردی است و این مفهوم به تدریج با تصوف آمیخته شد و به شکل فتوت درآمد.
تاریخچه و واژه‌شناسی عیاران نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق این مکتب در فرهنگ و تاریخ ایران پیش از اسلام است. اصول اخلاقی آن‌ها شامل ایثار، فداکاری، و یاری مظلومان بود و با ظهور اسلام، این اصول به تدریج با مذهب تصوف ترکیب شد.
از آثار مهمی که اطلاعاتی درباره عیاران فراهم می‌آورد، می‌توان به «قابوسنامه» و «سمک عیار» اشاره کرد. همچنین، عیاران در ادبیات فارسی مورد ستایش قرار گرفته‌اند و شخصیت‌هایی چون حافظ، مولانا و عطار به خصایل آنان اشاره کرده‌اند.
