ضرب‌المثل «ذات بد نیکو نگردد چونکه بنیادش بد است» به معنای ماهیت و خصوصیات درونی یک فرد است که بر رفتار و کردار او تأثیر می‌گذارد. این ضرب‌المثل هشدار می‌دهد که اگر اصول و ارزش‌های بنیادی یک شخص نادرست باشد، در نهایت رفتار و عمل او نیز تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت و نمی‌تواند به خوبی و نیکی برسد.
تجزیه و تحلیل
ذات بد: این قسمت از ضرب‌المثل به این نکته اشاره دارد که اگر فردی دارای ذات و خویی بد باشد، تغییر ناپذیری در رفتار و کردار او وجود خواهد داشت. در واقع، ماهیت درونی انسان بر رفتارهای او تأثیر می‌گذارد و تغییر آن به سادگی ممکن نیست.
نیکو نگردد: این بخش به این معناست که تلاش برای تغییر ظاهر یا رفتار یک فرد با ذات بد، معمولاً بی‌فایده است. اگر بنیاد و اساس یک فرد بد باشد، نمی‌توان انتظار داشت که او به سادگی به فردی نیکو و خوب تبدیل شود.
مثال کاربردی
فردی که همیشه دروغ می‌گوید و به دیگران آسیب می‌زند، حتی اگر تلاش کند تا خود را تغییر دهد، اگر ذاتش اصلاح نشود، باز هم ممکن است به رفتارهای منفی خود برگردد.
پیام اخلاقی
این ضرب‌المثل به ما یادآوری می‌کند که تغییر در رفتار و کردار انسان‌ها نیازمند تغییر در ذات و ماهیت درونی آنهاست. رفتارهای ناپسند یا خوب، بر اساس بنیاد درونی افراد شکل می‌گیرد و اگر این بنیاد تغییر نکند، نمی‌توان انتظار تغییر در رفتارها داشت.
