معنی موسوعه مصطلحات علم المنطق عند العرب

کتاب موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب اثر مشترک فرید جبر، رفیق عجم، سمیع دغیم و جیرارجهامی، منبعی ارزشمند در حوزۀ تاریخ و مفاهیم منطق در تمدن اسلامی به شمار می‌رود. این مجموعه با ساختاری منسجم، مشتمل بر یک مقدّمۀ پنج‌صفحه‌ای و سه بخش اصلی تدوین شده است. در مقدّمه، به موضوعاتی همچون اهمیت علم منطق، توجهات منطق‌دانان عرب، اهداف تدوین این دانش‌نامه و همچنین امتیازات ویژهٔ آن پرداخته شده است.

بخش اول این موسوعه به تشریح روش تحقیق اختصاص یافته که شامل موارد زیر است: الف) تنظیم مضامین مصطلحات؛ ب) نظم‌دهی به مصطلحات در مجموعه و شیوۀ چینش آن‌ها؛ ج) ارائۀ منابع و مآخذ اصلی از جمله آثار کلاسیکی چون منطق ارسطو، ایساغوجی فرفوریوس، حدود المنطق ابن‌بهریز، آثار فارابی همچون کتاب الحروف و کتاب الالفاظ المستعملة فی المنطق، و همچنین آثار ابن‌زرعه، ابن‌سینا (مانند شفا، اشارات و تنبیهات، و منطق المشرقین)، بهمنیار، غزالی (در آثار متعدد از جمله مقاصد الفلاسفة، معیار العلم، محک النظر، القسطاس المستقیم و المستصفی)، ساوی، ابن‌رشد، فخر رازی، خواجه نصیرالدین طوسی، قزوینی، سنوسی و اخضری.

در ادامه، بخش‌های دیگر این مجموعه به ارائهٔ فهرست اسامی منطق‌دانان و نیز ذکر نام کتاب‌ها و مؤلفان آن‌ها به صورت رمزی اختصاص یافته است. این اثر با پوشش دادن گستره‌ای وسیع از منابع اصلی و کهن، مرجعی جامع برای پژوهشگران حوزۀ منطق اسلامی و تاریخ اندیشه به شمار می‌آید.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب (کتاب). کتاب «موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب» با همکاری فرید جبر، رفیق عجم، سمیع دغیم، جیرارجهامی نوشته شده است.
این مجموعه در یک مقدمه پنج صفحه ای و سه بخش، تدوین شده است. در مقدمه از اهمیت علم منطق، توجهات مناطقه عرب، هدف موسوعة منطقی و امتیازات آن، سخن رفته است.
[ویکی نور] موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب مولّفان فرید جبر، رفیق عجم، سمیع دغیم، جیرارجهامی.
این مجموعه در یک مقدّمه پنج صفحه ای و سه بخش، تدوین شده است. در مقدّمه از اهمیّت علم منطق، توجهات مناطقه عرب، هدف موسوعة منطقی و امتیازات آن، سخن رفته است.
بخش اوّل، روش تحقیق موسوعة است که عبارت است از: الف- تنظیم مضامین مصطلحات. ب- نظم مصطلحات در موسوعة و تنظیم آنها. ج- آوردن منابع و مصادر از قبیل منطق ارسطو، ایساغوجی فرفوریوس، حدود المنطق ابن بهریز، منطق فارابی، کتاب الحروف فارابی، کتاب الالفاظ المستعملة فی المنطق فارابی، منطق ابن زرعة، منطق شفاء بو علی سینا، اشارات و تنبیهات ابن سینا، منطق المشرقین ابن سینا، کتاب التحصیل بهمنیار، مقاصد الفلاسفة غزالی، معیار العلم غزالی، محک النظر فی المنطق غزالی، القسطاص المستقیم غزالی، المستصفی غزالی، البصائر النصیریّه ساوی، تلخیص منطق ارسطو ابن رشد، لباب الاشارات رازی، شرح اشارات خواجه نصیر الدین طوسی، شرح رساله شمسیه قزوینی، مختصر فی علم المنطق سنوسی، السلّم المرونق فی المنطق اخضری د- آوردن اسماء مناطقه در موسوعة ه‍- ذکر اسم کتاب و مؤلّف به صورت رمز.
بخش دوّم، نمایش نظام یافته اصطلاحات است که صفحات 1 تا 1110 را به خود اختصاص داده است. در این بخش اصطلاحات منطقی به ساده ترین شیوه الفبایی به نمایش گذاشته شده است. بدین ترتیب می توان با دانستن یک اصطلاح به جایگاه آن در این علم پی برد. در این جا مناسب است به چند نمونه از اصطلاحات منطقی بر اساس حروف الفباء اشاره کنیم: 1- اجزای ماهیّت: در عقل، جنس و فصل و در خارج، مادّه و صورت است. 2- برهان حقیقی: آن است که یقینی بوده و ضرورت داشته باشد و هیچ وقت تغییر پیدا نکند. 3- تجربیات: آن است که از مجموع عقل و حس حاصل می شود. 4- ثبوت: چیزی است که از آن به صدق تعبیر می شود. 5- جسم: چیزی است که دارای ابعاد ثلاثه باشد. 6- حرکت: انواع حرکت شش قسم است: تکوّن، فساد، نمو، نقص، استحاله و تغیّر به مکان. حرکت، به طور مطلق در مقابل سکون است. 7- خطابه: در نظر ارسطو خطابه مبتنی بر مبادی کلّی است و ارسطو آن را به عنوان کلام مقنع تعریف کرده است. 8- دلالت: بر سه قسم است: مطابقی، تضمّنی و التزامی 9- ذات: به معنی خود و عین شیء است. گفته اند: ذات شیء و عین شیء. لفظ منسوب به ذات، ذاتی است. ذات، اعمّ از شخص است. 10- رسم: در اصطلاح منطقیان در مقابل حد است و به دو قسم تام و ناقص تقسیم می شود. 11- زمان: به نظر ارسطو زمان مقدار حرکت فلک اعظم است، زیرا زمان در زیادت و نقصان متفاوت است. بنا بر این کمیت است و چون جوهر فرد محال است، زمان نمی تواند کم منفصل باشد. 12- سفسطه: قیاسی است مرکبّ از وهمیات که مقصود از آن در غلط انداختن دشمن و اسکات اوست. 13- شرط: عبارت است از مقدّم قضیّه شرطیه و نیز شرط به قولی اطلاق می شود که صدق قول دیگر متوقف بر آن است، به نحوی که اگر اوّلی کاذب باشد دوّمی نیز کاذب خواهد بود. 14- صناعت جدل: جدل، قیاسی است که مقدّمات آن از مشهورات و مسلمات فراهم آمده باشد و مقصود از آن یکی الزام و اسکات خصم است و دیگری آگاه کردن کسی که به درک مقدمات برهان قادر نیست. 15- ضدّ: به معنای مخالف و منافی است و دو ضدّ عبارت از دو صفت مختلف است که در پی یک دیگر وارد موضوع واحد شوند و با هم جمع نشوند، مانند سفیدی و سیاهی. 16- طبع: عبارت است از سرشتی که انسان بر آن آفریده شده است. 17- ظنّ: عبارت است از یکی از طرفین شک همراه با رجحان. 18- عرض: دارای دو معناست: عرض در مقابل جوهر و عرض در مقابل ماهیّت. 19- غایت: چیزی است که وجود شیء برای آن است و به آخرین حدّی اطلاق می شود که عقل نزد آن توقف می کند. 20- فصل: کلی ذاتی است که به نوع تحت یک جنس، در جواب «آن کدام است» اطلاق می شود. 21- قیاس: در منطق عبارت است از قول مؤلّف از اقوال که وقتی پذیرفته شود، ذاتاً قول دیگری از آن لازم می آید. 22- کلّی: مفهومی است که تصور آن مانع از این نباشد که افراد زیادی در آن مشترک باشند. 23- لِم: از نظر لغوی؛ یعنی برای چه؟ و طلب سؤال از علت و سبب حکم به واسطه لِم؛ یعنی حکم و واسطه در آن خواسته می شود. 24- ماهیّت: چیزی است که در جواب ماهو گفته می شود. 25- ناطق: یعنی حیوانی که دارای نفس دراکه باشد. 26- واسطه: بر دو قسم است: واسطه در عروض و واسطه در ثبوت. 27- یقین: تصدیق جازم است که مطابق و ثابت است.
بخش سوّم: فهارس: در این بخش، نخست، فهرست موضوعی واژگان و ریشه های آنها ذکر شده، سپس معادل فرانسوی و انگلیسی هر کدام از آنها آورده شده است.
[ویکی فقه] موسوعه مصطلحات علم المنطق عند العرب (کتاب). کتاب «موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب» با همکاری فرید جبر، رفیق عجم، سمیع دغیم، جیرارجهامی نوشته شده است.
این مجموعه در یک مقدمه پنج صفحه ای و سه بخش، تدوین شده است. در مقدمه از اهمیت علم منطق، توجهات مناطقه عرب، هدف موسوعة منطقی و امتیازات آن، سخن رفته است.
گزارش محتوا
← بخش اول روش تحقیق موسوعه
۱. ↑ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، فرید جبر- سمیح دغیم- رفیق العجم- جیرار جهامی، ص۱.۲. ↑ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، فرید جبر- سمیح دغیم- رفیق العجم- جیرار جهامی، ص۱۴۲.۳. ↑ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، فرید جبر- سمیح دغیم- رفیق العجم- جیرار جهامی، ص۳۶۷.۴. ↑ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، فرید جبر- سمیح دغیم- رفیق العجم- جیرار جهامی، ص۱۱۱۱.
منبع
...