مکتبی شیرازی

لغت نامه دهخدا

مکتبی شیرازی. [ م َ ت َ ی ِ ] ( اِخ ) از شاعران معروف شیراز، در اواخر قرن نهم و نیمه اول قرن دهم هجری است. وی به خراسان و هندوستان سفر کرد. از آثار او منظومه لیلی و مجنون که در سال 895 هَ. ق. به تقلید نظامی سروده شده است شهرت دارد.مثنوی دیگری از او در حدود 1200 بیت در تفسیر کلمات قصار حضرت علی ( ع ) در دست است. آثار دیگری نیز به وی نسبت داده اند. از آغاز مثنوی لیلی و مجنون اوست:
ای بر احدیتت ز آغاز
خلق ازل و ابد هم آواز
ای برتراز آنکه دیده جوید
یا نطق زبان بریده گوید
نه از گنه منت زیان بود
نه باشدت از عذاب من سود.
و رجوع به تذکره آتشکده آذر چ شهیدی ص 201 و مجالس النفایس ص 387 و مقدمه مثنوی لیلی و مجنون چ کوهی کرمانی و فرهنگ سخنوران شود.

فرهنگ فارسی

یکی از شعرای بزرگ شیراز در قرن نهم هجری است. وی مسافرت هائی به هندوستان و خراسان کرده از آثار وی که بدست آمده: منظومه ای بنام لیلی و مجنون که تقلید از نظامی است مثنوی دیگری در حدود ۱۲٠٠ بیت در تفسیر کلمات قصار حضرت علی ( ع ). کتاب دیگری که شامل چند داستان است از او بدست آمده و بعضی حدس زده اند که شاید نامش کلمات علیه باشد.

دانشنامه آزاد فارسی

مَکْتبی شیرازی ( ـ ۹۱۶ق)
شاعر ایرانی. در شیراز به پیشۀ مکتب داری اشتغال داشت و به همین سبب مکتبی تخلص می کرد. سرودن خمسه ای را به پیروی از نظامی گنجوی آغاز کرد که تنها لیلی و مجنون را در ۸۹۵ق به پایان رساند. این کتاب به کوشش اسماعیل اشرف منتشر شده است. (شیراز، ۱۳۴۶ق). در مقدمۀ این مثنوی آمده که وی سفری به هندوستان کرد و در بازگشت، از خلیج فارس، به عربستان و نجد رفت و پس از دیدنِ آرامگاه لیلی و مجنون به سرودن این مثنوی راغب شد. مکتبی در موسیقی نیز دست داشته و سازی مانند قانون ساخته است. از دیگر آثارش: دیوان اشعار.

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] مکتبی شیرازی، از شاعران معروف شیراز در اواخر قرن نهم و نیمه اول قرن دهم هجری قمری است. او در «مسجدبردی» در شش کیلومتری غرب شیراز (قصرالدشت) زاده شد و در مدارس شیراز سال ها به تحصیل دانش و فنون ادب پرداخته و سپس در زادگاه خود به مکتب داری مشغول شده و از این جهت تخلص خود را مکتبی گذاشته است. او به خراسان و هندوستان سفر کرد، در بازگشت به عربستان رفت و از صحرای نجد گذشت. از آثار او منظومه لیلی و مجنون که در سال 895 هجری قمری به تقلید از نظامی سروده شده است، شهرت دارد. مثنوی دیگری از او در حدود 200 بیت در تفسیر کلمات قصار علی بن ابی طالب در دست است. آثار دیگری نیز به وی نسبت داده اند. آرمگاه مکتبی در محل مکتب خانه خود در قصرالدشت شیراز قرار دارد.
بنا بر نوشته محمد قزوینی، مکتبی شیرازی «شخصی است»، جامع فنون فضایل و کمالات که در علم موسیقی دستی توانا دارد، سازی مثل قانون تصنیف کرده است، لیلی و مجنون را در غایت زیبایی ساخته و این ابیات از یکی از مثنوی های خمسه اوست:
سخن سام میرزا صفوی، درباره ارتباط تخلّص مکتبی با شغل او، مکتب داری، هم پذیرفتنی است و احتمالا اطلاع اجمالی او از حکایات شاهنامه، آثار نظامی و عطار، مرزبان نامه و غیر آن، از همین جاست. آیا سال 916 را که محمد صالح اصفهانی در شاهد صادق برای سال درگذشت مکتبی شیرازی گفته است، می توان پذیرفت، توجه به میزان اعتبار ترجمه مجالس النفائس و چگونگی سخن مترجم که وی را به مثابه شخصیتی در قید حیات معرفی می کند، آن را در محل تردید قرار می دهد.