دانشنامه اسلامی
برای محاوره و مخاطبه قیاسی اقسامی برشمرده اند. شیخ الرئیس در منطق شفا اقسام رایج گفت و گوی قیاسی را در هشت قسم منحصر کرده است: تعلیم، مجارات، مناظره، معانده، اختبار، مجادله، خطابه و انشاد.
شباهت معانده و اختبار
از این اقسام، معانده (قیاس عنادی) و اختبار (قیاس امتحانی) از جهت ماده قیاس با مغالطه اشتراک دارند؛ یعنی در هر سه از مشبهات و وهمیات استفاده می شود.
تفاوت معانده و اختبار
اما فرق قیاس عنادی و امتحانی با قیاس مغالطی در غایت و غرض کسی است که آن را استعمال می کند. شخص مغالِط، به قصد غلبه بر خصم، تعمد بر کذب دارد تا مخاطب را به غلط انداخته و باطل را حق جلوه دهد. اما در قیاس عنادی و امتحانی، هدف صحیح و ممدوحی تعقیب می شود. قیاس امتحانی، در جایی است که معلمی در مقام گفت و گو و مباحثه علمی با شاگردش از در مغالطه وارد می شود تا وی را بیازماید که آیا بعد از این همه درس و بحث، قوّت فکر در او پیدا شده تا مغالطه این استدلال را کشف کند یا هنوز آن مهارت را کسب نکرده است. ولی قیاس عنادی مغالطه ای است در مقابل شخص دارای عقیده باطل که بر باطلِ خود اصرار داشته و مدعی کمال و برتری است، به منظور آشکار نمودن نقص و ضعف او، و باز گرداندن وی از عقیده باطلی که دارد.
مغالطی بودن قیاس امتحانی
...
