دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] قاطعیت قرآن. بحث از صراحت و قاطعیت قرآن، یک بحث درون دینی است، لذا در آیینه آیات و روایات قابل بررسی است.
صراحت و قاطعیت قرآن در آیینه قرآن: سؤالی که در این جا قابل طرح است عبارت است از این که: آیا کل قرآن برای تمام مردم از صراحت برخوردار است و در قاطعیت هم صراحت دارد؟تعریف صراحت و قاطعیت: صراحت یعنی بی آمیختگی، روشنی، رک گویی، و صریح گفتن. قاطعیت یعنی جدیت لازم در بیان مطالب، دوری از رو در بایستی ها در اظهار مطالب، صراحت در قاطعیت.آن چه در این راستا قابل بیان است، این است که کل قرآن برای همه مردم از صراحت برخوردار نیست، چرا که قرآن شریف دارای دو دسته آیات است:۱. دسته ای از آن، محکم (محکمات)؛ ۲. و دسته ای دیگر متشابه (متشابهات). از طرف دیگر قرآن دارای تاویل و بطون، مجمل و مبین، مطلق و مقید، عام و خاص و... است که همه مردم به آن دسترسی ندارند و از این جهت برای همه آنان صریح نیست. قرآن شریف می فرماید: «او (خداوند) کسی است که این کتاب را بر تو نازل کرد که بخشی از آن آیات محکمات است که آنها اساس کتاب است، بخش دیگر متشابهات است؛ اما کج دلان، برای فتنه جویی و در طلب تاویل، پیگیر متشابهات آن می شوند...».تفسیر به معنای کشف حقیقت و پی بردن به عمق و ریشه آیات قرآن و به معنای پرده برداشتن از ظواهر قرآن می باشد و این، علم بزرگ و خطیری است که فراخور همه کس نیست ولی فهمیدن ظواهر آیات قرآن به طور ساده برای عموم اهل زبان ممکن است. پس شناخت کامل قرآن، تاویل و تفسیر عمیق و بطون آن پیش خداوند و «راسخان علم» است و از این منظر قرآن برای عموم مردم صراحت ندارد. باز قرآن شریف می فرماید: «سپس کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم». بنابراین، فهم و شناخت واقعی و کامل قرآن و آیاتش و پی بردن به حقیقت آن و تاویلاتش اختصاص به اولیای خاص و بندگان ممتاز خدا دارد و دیگران بهره و نصیبی در آن ندارد.
← سخن استاد جوادی
اما صراحت و قاطعیت قرآن از منظر روایات: قرآن کریم، که بیان کننده دین الهی است، و امام معصوم (علیه السّلام)که قرآن ناطق و قرآن ممثل است هر دو صراط مستقیم اند و هر دو هدف واحدی را دنبال می کنند.امام علی (علیه السّلام)می فرماید: «انا القرآن الناطق» و «انا کلام الله الناطق»؛ من قرآن و سخن گویای خداوند هستم. یعنی ایشان در معرفی قرآن می فرماید: «و ان القرآن ظاهره انیق و باطنه عمیق...»؛ ظاهر قرآن زیباست، باطن آن ژرف ناپیداست. عجایب آن سپری نگردد و غرایب آن به پایان نرسد؛ و تاریکی ها جز بدان زدوده نشود.در جای دیگر می فرماید: «ذلک القرآن فاستنطقوه و لن ینطق و لکن اخبرکم عنه الا ان فیه علم ما یاتی، و الحدیث عن الماضی...»؛ آن کتاب خداست قرآن، از آن بخواهید تا سخن گوید و هرگز سخن نگوید. اما من شما را از آن خبر می دهم، بدانید که در قرآن علم آینده است و حدیث گذشته است. درد شما را درمان است، و راه سامان دادن کارتان در آن است.امام علی (علیه السّلام)در راستای کلام خدا، از جهتی قرآن را کتاب آشکار و روشن می داند که فهمش برای عموم آسان است و ازجهت دیگر قرآن را عمیق و دریای بی کران می داند که فقط «راسخان در علم» به عمق آن دسترسی دارند. از این جهت صراحت قرآن برای عموم مردم و صراحت قرآن برای راسخان در علم روشن می شود و مؤید همان توضیحاتی است که در رابطه با صراحت قرآن در قرآن گذشت.در رابطه با قاطعیت قرآن هم می فرمایند: «و کتاب خدا، قرآن، در میان شما سخنگویی است که هیچ گاه زبانش از حق گویی کند و خسته نیست، همواره گویاست؛ خانه ای است که ستون های آن هرگز فرو نمی ریزد؛ و صاحب عزتی است که یارانش هرگز شکست ندارند. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: «همانا قرآن باز دارنده و فرمان دهنده است. به بهشت فرمان دهد و از دوزخ باز دارد.» رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)فرموده است: قرآن راهنمای گمراهی است و بینایی از هر کوری است، و سبب گذشت از لغزش ها است. روشنی در هر تاریکی است، در پیش آمدها (و بدعت ها) پرتوی است و نگاهدارنده از هر هلاکتی است و رهجویی در هر گمراهی است و بیان کننده هر فتنه و اشتباهی است، و انسان را از دنیا (ی پست به سعادت های) آخرت رساند و در آن است کمال دین شما، و هیچ کس از قرآن رو گردان نشود جز به سوی دوزخ.» در این راستا روایات بسیاری وجود دارد که بررسی همه آنها در این مختصر، مقدور نیست.البته برهان عقلی هم در این راستا؛ برهان نقلی همگام است و صراحت و قاطعیت قرآن را درک می نماید. عقل هیچ گاه در مقابل شرع و دین نبوده، بلکه در مستقلات عقلیه و غیر مستقلات عقلیه، عقل به نوعی با شرع ملازمه دارد. به علت درون دینی بودن بحث، از ذکر این نکته خود داری می شود....
خلاصه مطلب
آن چه به طور خلاصه قابل بیان است این است که:۱. قرآن برای عموم مردم «عربی مبین است» و همه می توانند به اندازه فهم و درک خود از آن بهره ببرند.۲. به بطون قرآن، تاویل قرآن، آیات محکمات ومتشابهات و مجمل و مبین و... جزء خداوند و راسخان علم، دسترسی ندارند و از این جهت قرآن برای عموم مردم صریح نیست و از صراحت برخوردار نیست؛ فقط راسخان علم، با علم حضوری بر آن دسترسی دارند.۳. از جهت قاطعیت، قرآن برهان قاطع است و هر جا قرار باشد قاطعانه برخورد نماید، قاطعانه برخورد می نماید. گاهی به دوستان و پیامبران (علیهم السّلام)قاطعان هشدار می دهد و گاهی با منکران، مشرکان، منافقان، قاطعانه برخورد می نماید و تحدی و مباهله قرآنی قاطعانه ترین برخوردی است که بیان می نماید.۴. بنابراین صراحت و قاطعیت قرآن، در آیینه قرآن، در آیینه روایات و از منظر عقل و عقلا قابل بررسی است که به طور اجمال در متن این مختصر بدان اشاره شد.
