سبب تبادر

[ویکی فقه] سبب تبادر، علّت سبقت گرفتن یک معنا در ذهن شنونده لفظ است.
سبب تبادر، چیزی است که علت پیشی گرفتن یک معنا در ذهنِ شنونده لفظ می گردد. سبقت گرفتن یک معنا در ذهن شنونده، یا از وجود قرینه و یا از علم او به وضع ناشی می شود. در تبادر چون وجود قرینه به طور قطع منتفی است، پس تنها سبب تبادر، علم شنونده به وضع است.
اشکال وارده بر تبادر
اشکال مهمی که بر تبادر شده و مبنای آن به سبب تبادر برمی گردد، این است که لازمه تبادر، دور باطل است، زیرا از یک طرف، تبادر، متوقف بر علم به وضع است چون علم به وضع سبب آن گشته - و از طرف دیگر، علم به وضع معنای حقیقی لفظ نیز متوقف بر تبادر است.
← جواب آخوند خراسانی
۱. ↑ الموجز فی اصول الفقه، سبحانی تبریزی، جعفر، ج۱، ۲، ص۲۲.
...

💡 هر يك از اين مطالب كه گفتيم از ظاهر آيه استفاده مى شود شكى نيست در اينكه از آيه بهذهن تبادر مى كند، و بر طبق آن رواياتى هم از طريق شيعه و ائمهاهل بيت (عليهم السلام ) وارد شده. و ليكن مفسريناهل سنت درباره آن و اينكه تفسير آيه چيست اختلاف كرده اند، و ما - ان شاء الله - بهزودى در بحث روايتى آينده متعرض اقوال آنان مى شويم.

💡 وقـتـى كـه عـصـر پـدر او را ديـدم آدم پـسـت فـطرت خوار مايه تبادر نمود، سر به زيرانـداخـتـه دقـيـقـه اى صـبـر نـمـوده گفتم كه النظرة الاولى حمقى. ثانيا نظر كردم و روگـردانـدم كـه كـسـى مـلتـفـت نـشـود بـاز ديـدم كـه هـمـان اولى اسـت و الظـاهـر عـنـوانالبـاطـل و از كـوزه هـمان تراود كه در اوست. و قد باالبينة العادله و الشهود العديدهانه هو.(142)

💡 ايـن بود آن معنايى كه به نظر ما از دو آيه مورد بحث به ذهن تبادر مى كند، ولى مفسرينديگر در معناى آن دو اقوالى ديگر دارند: بعضى گفته اند: منظور از انسان در جمله (خلقالانـسـان ) آدم، و مـنـظور از (بيان ) در جمله (علمه البيان ) همان اسمايى است كهبـه آدم تـعـليـم داد، (و در سـوره بـقره داستان را حكايت نموده فرمود: (و علم ادم الاسماءكلها)).