رشید بخارایی

پس از فروپاشی شوروی و شکل‌گیری جمهوری مستقل ازبکستان در ۱۹۹۱، ملی‌گرایی، قوم‌گرایی و بیگانه‌هراسی در میان ازبکان رواج یافت. رخ‌نمایی بنیادگرایی اسلامی در ازبکستان و تاجیکستان مایهٔ افزایش ناگهانی مهاجرت یهودیان گردید. پیش از فروپاشی شوروی، ۴۵٬۰۰۰ یهودی بخارایی در آسیای میانه می‌زیستند.

ابوالمؤید رونقی بخارایی از شاعران آغاز سدهٔ چهارم هجری و روزگار سامانیان است. از او چیز چندانی به جا نمانده‌است جز دو قطعه دوبیتی و نیز گفته منوچهری که رونقی را یکی از پنج شاعر برتر شهر بخارا دانسته‌است.

گویش یهودی بخارا که بخاری (فارسی تاجیکی: бухорӣ عبری: בוכארי) نیز نام دارد، گویشی یگانه از زبان پارسی است که در آسیای میانه و در میان یهودیان بخارایی کاربرد دارد. هرچند نام پرمعناتر برای این گویش یهودی-پارسی یا یهودی-تاجیکی می‌باشد.

کرام بخارایی شاعر صاحب دیوان است. ادبیات‌شناس تاجیک صدری سعدی‌اُف در کتاب خود «ادبیات تاجیک در عصر ۱۷» اطلاع می‌دهد که از این سخنور در حال حاضر از یک دیوان وی چهار نسخه برجاست، که کامل‌ترین آن‌ها حاوی یک‌هزار غزل است. این رقم از تمامی و بزرگی حجم دیوان کرام شهادت می‌دهد. این دیوان از غزل مرتب گردیده، مصنف آن کرام بخارایی شاعر غزلسراست.

این کتاب گرچه عنوان عربی دارد ولی پیکره آن به پارسی شیرین ازبکیِ بخارایی‌ست و نخستین کتاب علمی و نخستین کتاب پزشکی پارسی است که تاکنون به دست ما رسیده. این کتاب نه تنها ارزش پزشکی دارد بلکه برای شناخت ادبیات و نگارش پارسی میانه در سده چهارم از ارزش ادبی بالایی نیز برخوردار است. برای نمونه در اینجا بخش‌هایی از کتاب اخوینی با تصحیح دکتر جلال متینی آورده می‌شود.