تهجد به عنوان یک عمل عبادی مهم و مورد تأکید در دین اسلام، به ویژه در زمان سحر، جایگاه ویژه‌ای دارد. این عمل به معنای بیدار شدن در نیمه شب و انجام عبادت و تلاوت قرآن است. تهجد فرصتی گرانبها برای نزدیکی به خداوند و طلب مغفرت از او به شمار می‌آید. در این زمان خاص، انسان می‌تواند با آرامش و تمرکز بیشتری به یاد خداوند بوده و به تلاوت آیات نورانی قرآن بپردازد. همچنین، نمازهای مستحب، به ویژه نماز شب، از دیگر اعمالی هستند که در این زمان مورد تأکید قرار گرفته‌اند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز با نمونه‌های عملی خود، اهمیت شب زنده‌داری و تهجد را به پیروان خود آموزش داده‌اند. این عمل نه تنها باعث تقویت روحیه فرد می‌شود، بلکه به آرامش دل و افزایش معرفت و بصیرت در زندگی نیز کمک می‌کند. از این رو، تهجد به عنوان یک سنت نیکو و مستحب مؤکد، همواره باید مورد توجه و اهتمام مسلمانان قرار گیرد. در واقع، بیداری در شب و انجام عبادت در این زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند به انسان در رسیدن به کمالات معنوی و روحانی یاری رساند.
حکم تهجد
دانشنامه اسلامی
شب زنده داری و تهجد بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) واجب بود.«ومن الیل فتهجد به نافلة لک...؛ و پاسی از شب را از خواب برخیز، و قرآن و نماز بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!» (بنا بر اینکه تهجد و شب زنده داری بر پیامبر صلی الله علیه وآله واجب و بر مسلمانان فضیلت باشد.) «ومن الیل فسبحه وادبـر السجود؛ و در بخشی از شب او را تسبیح کن، و بعد از سجده ها!» در روایتی نیز آمده است که منظور از" أَدْبارَ السُّجُودِ" همان نماز وتر است که در آخر شب انجام می شود. «ومن الیل فسبحه وادبـر النجوم؛ همچنین به هنگام شب او را تسبیح کن و به هنگام پشت کردن ستارگان و طلوع صبح!» "و من اللیل فسبحه"- یعنی در پاره ای از شب، پروردگار خود را تسبیح گوی. و مراد از این "تسبیح" نماز شب است. «قم الیل الا قلیلا؛ شب را، جز کمی، بپاخیز!» مراد از "قیام در لیل" قیام در شب برای نماز است. «ومن الیل فاسجد له وسبحه لیلا طویلا؛ و در شبانگاه برای او سجده کن، و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گوی!» "و سبحه لیلا طویلا"- یعنی در شب طولانی، و توصیف" لیل" به" طویل" توضیحی است، نه احترازی، نمی خواهد بفرماید در شبهای کوتاه خدا را تسبیح مکن، و منظور از تسبیح همان نماز شب است.
استحباب تهجد
تهجد و شب زنده داری مستحب است.«والذین یبیتون لربهم سجدا وقیـمـا؛ کسانی که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می کنند» (آیه یاد شده دلالت دارد بر رجحان وصف مذکور (قیام و تهجد در شب) و مرجوح بودن خلاف آن. )«ان المتقین فی جنـت وعیون؛ به یقین، پرهیزگاران در باغهای بهشت و در میان چشمه ها قرار دارند». «کانوا قلیلا من الیل ما یهجعون؛ آنها کمی از شب را می خوابیدند». «وبالاسحار هم یستغفرون؛ و در سحرگاهان استغفار می کردند». یکی از اوصاف متقین که در این سوره آمده است این است که متقین در دنیا زمان اندکی از شب را می خوابیدند. و یا: می خوابیدند خوابیدنی اندک. «ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی الیل ونصفه وثلثه وطـائفة من الذین معک والله یقدر الیل والنهار علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرءوا ما تیسر من القرءان علم ان سیکون منکم مرضی وءاخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله وءاخرون یقـتلون فی سبیل الله فاقرءوا ما تیسر منه...؛ پروردگارت می داند که تو و گروهی از آنها که با تو هستند نزدیک دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می خیزند؛ خداوند شب و روز را اندازه گیری می کند؛ او می داند که شما نمی توانید مقدار آن را به دقّت اندازه گیری کنید برای عبادت کردن، پس شما را بخشید؛ اکنون آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید او می داند بزودی گروهی از شما بیمار می شوند، و گروهی دیگر برای به دست آوردن فضل الهی و کسب روزی به سفر می روند، و گروهی دیگر در راه خدا جهاد می کنند و از تلاوت قرآن بازمی مانند، پس به اندازه ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خدا «قرض الحسنه» دهید (در راه او انفاق نمایید) و بدانید آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهید یافت؛ و از خدا آمرزش بطلبید که خداوند آمرزنده و مهربان است!» («فتاب علیکم» یعنی خداوند با رفع وجوب نماز شب به شما تخفیف داد.) جمله سیکون منکم مرضی نشان می دهد که تخفیف در تهجد برای بیماران نیز در آیه ذکر شده است.
جمله سازی با حکم تهجد
سپس فرمود: تزهد و تهجد وتذكر آنان فريبى بيش نيست. غرض آنست كه مردم را صيدكنند و به دام بيندازند.
