اقرار بادیه‌نشینان مفهومی است برگرفته از آیه ۱۰۲ سوره توبه، که در آن خداوند از گروهی از مسلمانان گناهکار سخن می‌گوید که پس از ارتکاب خطا، به گناه خود اعتراف کرده و توبه نمودند. این آیه در کنار آیات مربوط به منافقان مدینه و بادیه‌نشینان نفاق‌پیشه نازل شده و از توبه‌کنندگان صادق میان آنان تمجید می‌کند.
متن آیه و ترجمه
خداوند در آیه ۱۰۲ سوره توبه میفرماید: «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» و گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف کردند؛ کار نیک و بد را در هم آمیختند؛ امید است خداوند توبه آنان را بپذیرد، که همانا خداوند آمرزنده و مهربان است. این آیه در ادامه آیات ۱۰۱ و ۱۰۰ سوره توبه قرار دارد که درباره اعراب بادیه‌نشین منافق و اهل مدینهٔ نفاق‌پیشه سخن می‌گویند: «وَمِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ...» و از میان بادیه‌نشینان اطراف شما منافقانی هستند و از اهل مدینه نیز گروهی در نفاق سخت‌دل و پایدارند.
تفسیر و مفهوم «اقرار بادیه‌نشینان»
بر اساس تفاسیر معتبر مانند تفسیر طبری، المیزان، و تفسیر نمونه، این آیه اشاره دارد به گروهی از مسلمانان، عمدتاً از بادیه‌نشینان (اعراب اطراف مدینه) که در یکی از غزوات (احتمالاً تبوک) به دلیل سستی و کوتاهی از همراهی با پیامبر اکرم ﷺ بازماندند. پس از بازگشت پیامبر، آنان از کردار خود پشیمان شدند، به گناه خویش اقرار کردند و نزد پیامبر آمدند تا توبه کنند. قرآن در این آیه، رفتار آنان را از نفاق جدا می‌کند و نشانه‌ای از ایمان حقیقی و صدق در توبه می‌داند. در مقابل، منافقان مدینه و برخی از بادیه‌نشینان دیگر، از ترس یا نفاق، به دروغ عذر آوردند و هیچ‌گاه به گناه خود اعتراف نکردند. ازاین‌رو، قرآن بین منافقان نفاق‌پیشه و اقرارکنندگان صادق تمایز قائل می‌شود.
نتیجه و پیام آیه
مقصود از «آخَرون» در آیه، به گفته بیشتر مفسران، اعراب بادیه‌نشین توبه‌کار هستند، نه اهل مدینه. اقرار به گناه در اینجا نشانه‌ای از صداقت، فروتنی و ایمان واقعی است، برخلاف پنهان‌کاری منافقان. تعبیر «عَسَى اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ» (امید است خداوند توبه‌شان را بپذیرد) نشان‌دهنده لطف و رحمت الهی نسبت به کسانی است که با دل پاک بازمی‌گردند. این آیه پیامی اخلاقی دارد، پذیرش خطا و اعتراف صادقانه، نخستین گام در راه توبه و اصلاح است.