دانشنامه اسلامی
کتاب با دو مقدمه از مؤلف و رضا داوری آغاز و مطالب در چهارده فصل، تنظیم شده است.
در مقدمه مؤلف، به ضرورت شناخت جریانات فلسفی و فکری در درون تحولات سیاسی بهمنظور بررسی جریانات تاریخی، اشاره شده و در مقدمه دوم، توضیحاتی پیرامون جنبش مشروطیت و موافقان و مخالفان آن، ارائه گردیده است.
فصل اول، مقدماتی است در شناخت جنبش مشروطه؛ ازاینرو، ابتدا رابطه علما با جنبش مشروطه مورد بررسی قرار گرفته و سپس به بحث پیرامون رابطه مشروطه با استبداد و استعمار، حرکت مشروطهخواهی و ابعاد آن، نقش انگلیسیها در تحولات ایران عصر قاجار و مشروطه و منورالفکرها پرداخته شده است. نویسنده بر این باور است که نقش اول و اساسی در جنبش آزادیخواهانه و عدالتخواهانه مردم در مشروطه را علما برعهده داشته و با نفوذ روحانی خود در جامعه و سابقهای که به دلیل همین نفوذ معنوی از آن برخوردار بودند، توانستند جنبشی را علیه حکومت ظالمانه قاجار به وجود آورند. آنچه نویسنده در این فصل به دنبال آن است، پرداختن به این موضوع است که علما به کدامین بخش مشروطه تعلق دارند و آنها مدافع چه کسی بوده و مبارزهشان با چه کسانی بود؟.
در فصل دوم، نگاهی شده است به سابقه تحصن در سفارتخانههای خارجی. به اعتقاد نویسنده، تحصن در سفارتخانه انگلیس در تهران، حساسترین و اساسیترین مرحله در پیدایش حرکت مشروطهخواهی - نه عدالتخواهی - است. به باور وی، اهمیت این تحصن در رشد این جنبش و باور کردن آن، باعث شده تا موافق و مخالف، پیرامون آن اظهار نظر کرده و نتایجی از آن برگیرند و سابقه تحصن در ایران و نیز سفارتخانههای خارجی را بررسی کنند تا بهنحوی در تبیین این مسئله، یاریشان کند. وی معتقد است سادهترین حکمی که موافقان مشروطه در حل این قضیه صادر کردهاند، این است که تحصن در ایران، امری معمول بوده و ازاینرو، نمیبایست تعجبی نسبت به تحصن در سفارت انگلیس از خود نشان داد و یا آن را دلیل بر ابهام و ایهامی در واقعه مشروطه دانست.
در فصل سوم، به موضوع تصمیمگیری برای رفتن به سفارت، پرداخته شده است. از مسائلی که پیرامون آن اختلاف است، تصمیمگیری در رفتن به سفارت است. این مسئله، جدای از آنچه مربوط به خود همین مسئله میشود، ارتباط آن با برخی از قضاوتها و دیدگاهها راجع به اشخاص و قضایای دیگر است؛ بهطوریکه داشتن دیدگاه خاصی در اینجا، ما را رودرروی مشکلات دیگری قرار خواهد داد که بهسادگی نمیتوان درباره آنها قضاوت کرد.
