غار قلعه جوق، واقع در ۲ کیلومتری روستای قلعه جوق در بخش نهاوند، یک شگفتی طبیعی و تاریخی است که در رشته کوهی به نام قوز و قشلاق، در شرق استان همدان و در مرز با استان مرکزی جای گرفته است. این غار کهن، گویی رازی از گذشته را در دل خود نهفته دارد، چرا که بر دیواره‌های آن، خطوط و نقش و نگارهایی مبهم به چشم می‌خورد. تنها تاریخ ۱۱۶۸ هجری قمری، مربوط به دوران افشاریه، به وضوح قابل خواندن است که حکایت از قدمت و اهمیت این مکان در طول تاریخ دارد. قلعه جوق با سه مدخل ورودی، هر کدام با داستانی شنیدنی، بازدیدکنندگان را به دنیای اسرارآمیز خود فرا می‌خواند. یکی از مدخل‌ها در ارتفاع ۱۰.۵ متری از سطح زمین قرار دارد، در حالی که دو مدخل دیگر، کمی پایین‌تر و در ارتفاع ۸.۵ متری، در کنار هم جای گرفته‌اند. ورود به این غار باشکوه، از طریق نردبانی ۱۶ پله‌ای و مستحکم صورت می‌گیرد که در مدخل میانی نصب شده است و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای کاوشگران رقم می‌زند.
ورودی میانی غار، با طولی ۱۰۶ سانتی‌متری و عرض ۶۷ سانتی‌متری، به محوطه‌ای کوچک به ابعاد ۱.۸ در ۱.۲ متر منتهی می‌شود که گویی پیش‌اتاقی برای بخش‌های داخلی‌تر است. دو مدخل دیگر نیز به همین محوطه باز می‌شوند، که نشان از طراحی هوشمندانه و باستانی این غار دارد. در سمت راست این محوطه، چهار فرورفتگی و سکوهایی در انتهای آن‌ها دیده می‌شود که به مثابه طبقه پایین غار عمل می‌کنند و فضایی منحصر به فرد را ایجاد کرده‌اند. اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود؛ سوراخی در این بخش، راه را به اتاقی دیگر می‌گشاید و پس از پایین رفتن از یک سکو، به دالان اصلی غار می‌رسیم. این دالان، با طولی ۲.۴ متری، پهنایی ۱.۷۷ متری و ارتفاعی ۲ متری، دهلیزی سرتاسری است که رازهای بیشتری را در خود پنهان کرده است. مدخل اصلی و بالایی غار، در ابتدای این راهرو و در سمت راست اتاق ورودی، منظره‌ای دل‌انگیز از طبیعت اطراف را به تماشا می‌گذارد که خستگی مسیر را از تن می‌زداید و روحی تازه می‌بخشد.
در طول این دالان اصلی، چندین اتاق منظم و هم‌شکل با اختلاف ابعاد اندک، روبه‌روی هم و با فاصله‌ای ۱۳۰ سانتی‌متری، با اصول هندسی دقیق و هنرمندانه توسط استادکاران کهن حفر شده‌اند. تعداد این اتاق‌ها، به همراه اتاق انتهایی راهرو، به سیزده عدد می‌رسد که هر کدام طولی دو متری و دهانه‌ای ۱۰۷ سانتی‌متری دارند و در ۴۵ سانتی‌متری انتها، به سکوهایی برای استراحت یا کاربردهای دیگر مجهز شده‌اند. در قلب این غار، محوطه‌ای وسیع و بیضی‌شکل وجود دارد که در دو انتهای قطر بزرگ آن، دو اتاق سکودار ساخته شده است. این محوطه، در حقیقت تالار اصلی غار محسوب می‌شود و سقف آن به شکلی هنرمندانه و ناودانی‌شکل تراش خورده است. روایات محلی نیز حاکی از آن است که یکی از اتاق‌های غار که فاقد سکو بوده، به عنوان منبع آب غار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. قلعه جوق، با معماری شگفت‌انگیز و تاریخ غنی خود، نمونه‌ای بارز از نبوغ و هنر مردمان گذشته است که ارزش بارها و بارها کاوش و تحسین را دارد.
