معنی زیارت جامعه کبیره

زیارت جامعه کبیره، یکی از آثار گران‌بهای امام علی بن محمد الهادی (علیه‌السلام)، امام دهم شیعیان، بنا به درخواست یکی از اصحاب ایشان برای شناخت مقام والای امام معصوم (علیه‌السلام) ایراد شده است. این زیارت، عمیق‌ترین معارف الهی درباره امامت را در بر دارد و فهم آن بدون راهنمایی امام، امری دشوار است. شناخت امام، اصلی اساسی و از ضروریات دین مبین اسلام است؛ چنان‌که هر مسلمانی بدون شناخت امام زمان خویش از دنیا برود، به مرگ جاهلیت مرده است. این مطلب با حدیث شریف نبوی «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه» تأیید می‌شود که در منابع شیعه و سنی به طرق مختلف نقل شده است. بنابراین، شناخت امام و پیروی از ایشان، نخستین گام در مسیر دینداری است. خداوند متعال، این مقام رفیع را به دوازده نفر از برگزیدگان اختصاص داده و پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) با اشاره به نام و اوصاف ایشان، جایگاه امامت را تبیین نموده‌اند.

سند زیارت جامعه کبیره، بدون هیچ‌گونه شبهه و تردیدی، محکم و استوار است. امام هادی (علیه‌السلام) با بهره‌گیری از فرصت‌ها، گاه به صراحت و گاه در قالب دعا، مسئله مهدویت و جایگاه امامان معصوم (علیهم‌السلام) را زنده و پویا نگه داشته‌اند. معارف ناب اسلامی که در این زیارت بیان شده، فراتر از درک و تفسیر انسان‌های عادی است. برای رسیدن به کنه این حقایق الهی، باید به مفسران حقیقی آن، یعنی کسانی که به اصل و ریشه این معارف دست یافته‌اند، مراجعه کرد و از دریای بی‌کران دانش ایشان بهره‌مند شد.

اهمیت شناخت امام، همان‌گونه که در زیارت جامعه کبیره و روایات متعدد بیان شده، امری حیاتی در اسلام است. این شناخت، نه تنها برای درک جایگاه امامت ضروری است، بلکه راهنمای مسلمانان در مسیر تبعیت از اولیای الهی و دوری از گمراهی و جهالت محسوب می‌شود. زیارت جامعه کبیره، به عنوان میراثی گران‌بها از امام هادی (علیه‌السلام)، چراغ راهی است برای کسانی که در پی درک عمیق‌تر معارف اسلامی و جایگاه اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] زیارت جامعه کبیره، توسط علی بن محمد الهادی امام دهم شیعیان بنا به درخواست یکی از اصحاب حضرتش در وصف و شناخت از امام معصوم (علیه السلام) ایراد فرمودند.
مسئله امام شناسی یکی از آن معارف ناب است که هر کس توان رسیدن به آن را بدون راهنمای امام شناس ندارد و از آنجایی که شناخت امام یکی از مسلمات و ضروریات اسلام است، اگر مسلمانی، بدون شناخت امام از دنیا برود همانند مردان جاهلیت از دنیا رفته است. چنان که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه؛ این روایت به تعبیرهای مختلفی در کتاب های شیعه و سنی آمده است. هر که از دنیا برود و امام زمان خویش را نشناسد به مردن جاهلیت از دنیا رفته است». بر این اساس در قدم نخست باید امام را شناخت و سپس از او پیروی نمود. خداوند این مقام رفیع و بلند را به عده ای انگشت شمار که تعداد آن ها از دوازده نفر فراتر نمی رود، اختصاص داده و پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) ضمن ده ها روایت به نام مقدسشان اشاره کرده و برخی از معصومان (علیهم السّلام) همانند امام رضا (علیه السّلام) و امام هادی (علیه السّلام) به گوشه ای از اوصاف آن ها پرداخته اند.
سند محکم و قوی
در سند زیارت جامعه شبهه ای نیست. حضرت هادی (علیه السّلام) از فرصت ها بهره برداری نمود و گاه به صورت صریح و زمانی در پوشش دعا مسئله مهدویت را زنده نگهداشت.معارف ناب اسلامی چیزی نیست که بتوان آن ها را از دید یک انسان عادی تفسیر کرد و به کنه آن واقعیات رسید، بلکه باید به مفسران واقعی یعنی آنان که به اصل و ریشه این معارف الهی رسیده اند مراجعه کرد و از دریای بی کران آن سیراب شد.
آینه تمام نمای سیمای امام
زیارت جامعه که دارای مضامین بسیار عالی است و از زبان امام هادی (علیه السّلام) و در پاسخ به خواسته ی یکی از ارادتمندان اهل بیت (علیهم السّلام) صادر شده، اگرچه به شیوه خطابی و گفتاری است؛ اما در حقیقت بیانگر مقام والای امامت است که از طرف امام معصوم (علیه السّلام) بیان گردیده است. این زیارت را شیخ طوسی در تهذیب و صدوق در فقه و عیون اخبارالرضا به سند خود از شخصی به نام نخعی نقل کرده اند که گفت: به علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (علیه السّلام) عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، مرا گفتاری بیاموز که هر وقت خواستم هریک از شما را زیارت کنم همان سخن را در محضرش بگویم.امام هادی (علیه السّلام) در پاسخ وی فرمود: «هر زمانی که به آستان (امامی رسیدی) در آن جا بایست و شهادتین را درحال غسل و طهارت بر زبان جاری کن، وقتی نگاهت به قبر افتاد نخست سی مرتبه الله اکبر بگو و چند قدم راه برو، البته با کمال وقار و آرامش بسیار، گام های خود را کوتاه بردار و بار دیگر بایست و سی مرتبه تکبیر را بر زبان جاری کن، سپس نزدیک قبر شو و این بار چهل مرتبه تکبیر بگو تا یکصد مرتبه کامل شود آنگاه او را با جملات زیر زیارت کن...».
نکات قابل توجه در زیارت جامعه کبیره
...
[ویکی شیعه] زیارت جامعه کبیره از مهم ترین زیارتنامه های امامان معصوم(ع). این زیارتنامه از طرف امام هادی(ع) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون زیارتنامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه اطهار(ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. زیارت جامعه کبیره را می توان حاوی یک دوره مباحث امام شناسی به حساب آورد.
به زیارتنامه ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه» می گویند و از آنجا که این زیارت متنی مفصل تر از بقیه زیارتنامه ها دارد به «زیارت جامعه کبیره» معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به گونه ای است که می توان آن را هنگام زیارت هر یک از امامان(ع) از دور یا نزدیک قرائت کرد.
این زیارت را شیخ طوسی در تهذیب و ابن بابویه در من لایحضره الفقیه نقل کرده اند.
[ویکی اهل البیت] واژه «زیارت» از ریشه «زور» به معنای میل کردن به چیزی و روی گردانی از چیزی دیگر است و از این رو، دیدارهایی که دارای این مضمون و حامل این پیام باشند، زیارت نامیده می شوند.
ابن فارِس در این باره می گوید: الزاء والواو والراء، أصل واحد یدلّ علی المیل والعدول... و من الباب الزائر لأنّه إذا زارک فقد عدل عن غیرک. زاء و واو و راء (زور)، از یک ریشه اند که بر تمایل و انصراف، دلالت می کنند... و زائر نیز از همین ریشه است زیرا وقتی زائر، تو را زیارت کند، از دیگری روی گردانده است.
ابن منظور نیز این معنا را تأیید کرده، می گوید: زار فلان فلانا أی مال إلیه والتزویر: کرامة الزائر و إکرام المزور للزائر. فلانی، فلانی را زیارت کرد؛ یعنی به او روی آورد. تزویر نیز به معنای بزرگ شمرده شدن زائر و اِکرام او توسط زیارت شونده است.
طُرَیحی هم می گوید: وَالزیارة فی العرف: قصد المزور إکراما له وَ تعظیما له وَاستئناسا به. زیارت در عرف، آهنگِ زیارت شونده را کردن، به منظور تکریم و بزرگداشت او و همدم بودن با اوست. گفتنی است که معنای عرفی «زیارت» نیز ریشه در اصل لغوی آن، یعنی میل و عدول دارد.
بنابراین مفهوم واژه «زیارت»، با معنای واژه هایی مانند: رؤیت، مشاهده و اِبصار، متفاوت است زیرا در این واژه ها، تنها مفهوم دیدار منظور است ولی در واژه «زیارت»، دیدار همراه با میل و محبت و اُنس و اِکرام، مورد توجه قرار دارد.
انسان، ذاتا موجودی اجتماعی است که با همنوع خود، اُنس می گیرد و رابطه اجتماعی برقرار می نماید. از این رو، دیدار همراه با میل و محبت انسانها با یکدیگر، ریشه در فطرت آنها دارد و زیارت، در واقع تأمین کننده یکی از نیازهای فطری انسان است. این نیاز فطری پس از مرگ محبوب انسان نیز ادامه دارد، هر چند ممکن است از شدت آن، کاسته گردد. به دلیل همین نیاز فطری، زیارت قبور دوستان و نزدیکان، کمابیش، در میان همه اقوام و ملل جهان مرسوم است.
از آنجا که اسلام، آیینی فطری است به موضوع زیارت توجه ویژه ای دارد. احادیث اسلامی به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از این نیاز طبیعی انسان ها در جهت رشد و شکوفایی آنها و ساختن جامعه آرمانی، رهنمودهای ارزنده ای درباره زیارت، ارائه کرده اند. نکته قابل توجه این که با تأمّل در احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، معلوم می شود که معیار توصیه و تشویق آنان به زیارت، میزان تأثیر و نقش آن در سازندگی فردی و اجتماعیِ انسان است و بدین سان هر چه زیارت برای ساختن جامعه توحیدی سودمندتر باشد، انجام دادن آن بیشتر مورد تأکید است و بر این اساس زیارت خویشاوندان، اهل ایمان، دانشمندان، اولیای الهی و به ویژه خاندان خاتم انبیا صلی الله علیه و آله در زندگانی و پس از مرگ آنها توصیه شده است.
زیارت اهل بیت علیهم السلام، آداب ظاهری و باطنی متعددی دارد که مهمترین آنها دارابودن «معرفت» است. از این رو، در بسیاری از روایات فضیلت زیارت امامان علیهم السلام، مقید به «معرفت به حق آنان» ـ یعنی شناخت منزلت آنان در عالَم و در پیشگاه خداوند ـ شده است.