نیکولای ولادیمیروویچ خانیکوف یک خاورشناس، جغرافیدان و مردم‌شناس روسی بود که سال ۱۸۱۹ یا ۱۸۲۲ در سن پترزبورگ به دنیا آمد. او یکی از شخصیت‌های مهم در زمینه مطالعات جغرافیایی و فرهنگی خاورمیانه و آسیای مرکزی به شمار می‌رود.
سرگذشت
وی تحصیلات ابتدایی خود را در سن پترزبورگ گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به پاریس مهاجرت کرد. پس از فارغ‌التحصیلی، به روسیه بازگشت و به استخدام دولت درآمد. در سال ۱۸۳۸، او به عنوان منشی فرمانده سپاه در لشکرکشی روسیه به خان‌نشین خیوه فعالیت کرد و تحقیقات خود را در زمینه جغرافیا و تاریخ این مناطق انجام داد.
سفرها و تحقیقات
خانیکوف به دلیل علاقه‌مندی به مطالعات خاورزمین، زبان‌های شرقی را به‌طور خودآموز یاد گرفت و از جانب حکومت تزاری روسیه، مأمور به جمع‌آوری اطلاعات از کشورهای مسلمان شد. او به ایران سفر کرد و تحقیقات خود را تحت عنوان «سفر به کردستان ایران» منتشر کرد. همچنین به مناطق دیگر ایران از جمله حاشیه دریای خزر و خراسان سفر کرد و نقشه‌برداری‌هایی انجام داد.
برخی از اقدامات و فعالیت‌های وی عبارتند از:
سفر به کردستان ایران و حاشیه دریای خزر
عضویت در فرهنگستان علوم روسیه
کشف کتیبه‌ی یرلیغ ابوسعید بهادر در مسجد آنی
جمع‌آوری نسخ خطی
اکتشاف بخش سوم تاریخ رشیدالدین فضل‌الله (جامع التواریخ)
دریافت مدال طلای انجمن جغرافیایی پاریس
کمک به نگارش تاریخ برخی نواحی ایران مانند تاریخ گیلان
کشف زبان آذری پهلوی
آثار خانیکوف
او آثار متعددی دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سفرنامه خانیکوف اشاره کرد. این سفرنامه گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی است و به چند زبان ترجمه شده و مدال طلای انجمن جغرافیایی پاریس را کسب کرده است. کتاب دیگرش یادداشت‌های مردم‌شناسی ایران است که به دنباله کتاب قبلی او منتشر شده‌است.
وی در سال ۱۸۷۸ در پاریس درگذشت و آثارش تأثیر زیادی بر مطالعات جغرافیایی و مردم‌شناسی در روسیه و سایر کشورها گذاشت.
