معاهده زهاب

[ویکی شیعه] معاهده زهاب معاهده ای بین شاه صفی صفوی و سلطان مراد عثمانی که پس از جنگ های بین صفویان و عثمانیان در سال ۱۰۴۹ هجری قمری برابر با ۱۶۳۹ میلادی بسته شد. به موجب این عهدنامه، بغداد و برخی مناطق عراق کنونی ضمیمه خاک عثمانی شد و حکومت ایران بر برخی مناطق گرجستان و آذربایجان تثبیت شد.
معاهده زهاب به جنگ های بلند مدت ایران و عثمانی پایان داد و دوران صلح حاصل از آن بیش از هشتاد سال ادامه یافت، اما از دست رفتن بغداد، عتبات عالیات، بصره و به طور کلی بین النهرین، غرور و سربلندی ملت سرافراز ایران را در هم شکست.
معاهده زهاب از دیدگاه تاریخی، سیاسی و اقتصادی اهمیتی ویژه داشته و تا حدود هشتاد سال پس از انعقاد، (تا زمان نادر شاه افشار و کریم خان زند)، مورد استناد و احترام و پذیرش ایران و عثمانی بوده است.

💡 معاهده زهاب از زمان بسته شدن تا حدود هشتاد سال، (تا زمان نادر شاه و کریم خان زند)، مورد استناد و پذیرش ایران و عثمانی بوده‌است. معاهده زهاب نه در آرشیوهای ایران موجود است و نه در عثمانی. هر کدام از منابع نیز به‌طور جداگانه و با تفاوت‌های بسیار آن را نقل کرده‌اند.

💡 از پیشینه ایل جاف در بیشتر منابع از دوره افشاریه به بعد، به سبب نزدیکی قلمرو این ایل به مرز دولت عثمانی، از جاف‌ها یاد کرده‌اند. در دوره شاه اسماعیل اول صفوی (حک: ح ۹۰۶–۹۳۰) ــ که هریک از ایلات، ناحیه‌ای را از آن خود می‌دانستند ــ سلطان سلیم اول عثمانی، حکیم ادریسِ کُرد را مأمور کرد تا میان رؤسای قبایل و ایلات کردستان (از جمله جافها) با حکومت صفوی اختلاف ایجاد کند. شکست ایرانیان در جنگ چالدِران (۹۲۰)، که ضعف دولت صفوی را به همراه داشت، در روند شکل‌گیری این اختلاف بی تأثیر نبود (رجوع کنید به بدلیسی، ص ۵۳۷–۵۳۹). ظاهراً آغاز مهاجرت بخشی از ایل جاف (گروه جاف مرادی) از دوره شاه صفی (حک: ۱۰۳۸–۱۰۵۲) آغاز شد (رجوع کنید به ادامه مقاله). در زمان تعیین مرز ایران و عثمانی (۱۰۴۹)، به موجب معاهده زهاب که میان نمایندگان سلطان مراد چهارم و شاه صفی امضا شد، تعدادی از طوایف ایل جاف در ایران باقی‌ماندند (زکی، ج ۱، ص ۱۹۲؛ ترجمة فارسی، ج ۱، ص ۱۵۰، پانویس؛ نیز رجوع کنید به مشیرالدوله تبریزی، ص ۷۹) و بیشتر آن‌ها (گروه جاف مرادی) خارج از مرز ایران قرار گرفتند.