خلافت ادم

درباره سوال دوم از ابن عباس و ابن مسعود نقل شده كه منظور، كبر و عجب و معصيت ابليساست. (160) گويا خداوند مى خواهد بگويد من مى دانم منشا اين اعتراض كبر و حسادتابليس نسبت به خلافت آدم است. از قتاده نيزنقل شده كه مراد از ما لا تعلمون پيامبران و صالحان از ذريه آدم است؛ (161)

7 در هر حال، شكى نيست كه مراد از اسماء در آيهمحل بحث الفاظ صرف نيست؛ زيرا اولا، اسماى لفظى اعتبارها و قرار دادهايى است كهبر خلاف حقايق، در طول تاريخ، تغيير مى يابد و احيانا متروك و مهجور شده، الفاظجديدى جايگزين آن مى شود و يادگيرى چنين چييزىكمال حقيقى به حساب نمى آيد تا معيار خلافت آدم و امتياز او بر فرشتگان باشد.

اين نكته قابل توجه است كه، تعليم اسماء نخستين كار پس از اعلامجعل خلافت نيست؛ زيرا مسلما آفرينش آدم، بر تعليم اسماء قدم است؛ يعنى بين آيهمحل بحث و آيه قبل، آفرينش آدم فاصله شده است، ليكن با توجه به اين كه غرض دراين آيه تنها بيان معيار جعل خلافت آدم است از آفرينش ‍ آدم سخنى به ميان نيامده است.

احتمالسوم آن است كه، اعلام جعل خلافت براى آدم با جمله انىجاعل فى الارض كه ظاهرش شمول خلافت آدم حتى بر فرشتگان است (چنان كهتعلم آنان از آدم و ماموريت آنها براى سجده براى وى نيز اين را تاييد مى كند) موجب شدكه در دل هاى فرشتگان خطورى راه پيدا كند؛ زيرا هيچ گاه گمان نمى كردند موجودىزمينى، بر همه چيز حتى بر آنان سيادت پيدا كند.