تذکره الشعراء چیست

تذکرة الشعراء کتابی به زبان فارسی است که به شرح احوال و زندگی شاعران اختصاص دارد و توسط دولتشاه بن علاءالدوله سمرقندی تألیف شده است. این اثر شامل زندگینامه، آثار و برخی نقدهای شعری شاعران از دوره ظهور اسلام تا زمان مؤلف است و هدف اصلی آن معرفی شاعران و فراهم آوردن منبعی جامع برای علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی بوده است. تذکرة الشعراء نخستین بار در سال ۸۹۲ هجری قمری پایان یافته و به امیرعلیشیر نوائی تقدیم شده است.

کتاب بر اساس تاریخ و دوره زندگی شاعران مرتب شده و شرح حال حدود ۱۵۰ شاعر را در بر می‌گیرد. دولتشاه اطلاعات خود را از دیوان شاعران، منابع تاریخی و شنیده‌های شخصی جمع‌آوری کرده و در نوشتن تذکرة الشعراء سعی کرده است شیوه نگارشی ساده و جذاب را به کار ببرد. علاوه بر شرح حال، مؤلف به نقد شعر شاعران نیز می‌پردازد و معیارهای نقد او بیشتر بر مضمون‌آفرینی و آرایه‌های لفظی است تا فصاحت و سادگی بیان.

تذکرة الشعراء اثر مهمی در تاریخ ادبیات فارسی به شمار می‌آید و مرجع بسیاری از تذکره‌نویسان بعدی بوده است. این کتاب بارها در ایران، هند و کشورهای دیگر چاپ و ترجمه شده و برای پژوهش در زندگی و آثار شاعران قدیم و معاصر ارزش بالایی دارد. با وجود برخی ضعف‌ها در تحقیق و دقت تاریخی، اثر دولتشاه به دلیل جامعیت و نگارش جذاب خود، منبعی معتبر و قابل استفاده برای علاقه‌مندان به شعر و ادبیات فارسی محسوب می‌شود.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تذکرة الشعراء. تذکرة الشّعراء، کتابی در شرح احوال شاعران به زبان فارسی، توسط دولتشاه بن علاءالدوله سمرقندی نوشته شده است.
این کتاب، بنا برتصریح مؤلف در خاتمه آن، در ۸۹۲ پایان یافته و در مقدمه به امیرعلیشیر نوائی (متوفی ۹۰۶) تقدیم شده است. زندگی نامه نویسنده دولتشاه از امیرزادگان و رجال قرن نهم بود. پدرش، امیرعلاءالدوله اسفراینی، از ندیمان شاهرخ تیموری (حک: ۷۹۶ ـ ۸۵۰) و خود از نزدیکان سلطان حسین بایقرا (حک:۸۷۳ ـ ۹۱۱) و امیر علیشیرنوائی بود. دولتشاه برخلاف سنّت خانوادگی از امارت دست کشید و به کسب فضایل پرداخت و در پنجاه سالگی تألیف تذکرة الشعراء را آغاز کرد. علت نوشتن تذکره دولتشاه سبب تألیف تذکره شاعران را فقدان کتابی در باره این موضوع ذکر کرده است. فهرست مصادر تذکره او در بیان زندگینامه شاعران به منابعی چون چهارمقاله نظامی عروضی، تاریخ گزیده حمدالله مستوفی و تذکرة مناقب الشعرای ابوطاهر خاتونی اشاره کرده، با وجود این خود را نخستین مؤلف مقامات و احوال شعرا دانسته و ظاهراً از تذکرة لباب الالبابِ محمد عوفی نیز آگاهی نداشته، زیرا از آن سخنی به میان نیاورده است. دولتشاه اطلاعات مورد نیاز را از دیوان شاعران و کتابهای تاریخی گردآورده و از شنیده های خود نیز سود جسته است. محتویات تذکره او تذکره خود را بر اساس تاریخ و دوره زندگی شعرا مرتب کرده و شرح حال ۱۵۰ شاعر نامدار را از ظهور اسلام تا زمان زندگی خود آورده است. تذکرة الشعراء با دیباچه مؤلف آغاز می شود.پس از مقدمه ای در ذکر دَه تن از شاعران عرب، شعرای پارسی گو به لحاظ تاریخی به هفت طبقه تقسیم می شوند که آخرین طبقه به شعرای هم دوره دولتشاه اختصاص دارد. در این ضمن به احوال پادشاهان حامی شعر و رویدادهای تاریخی نیز اشاره شده است. در خاتمه، شرح زندگی و مکارم هفت تن از بزرگان روزگارِ دولتشاه آمده و کتاب با «شطری از مقامات ابوالغازی سلطان حسین بهادر» به پایان رسیده است. سبک نگارش تذکره سبک نگارش تذکره دولتشاه در دیباچه کتاب، نه فنی و دشوار و نه ساده و مُرسَل است، بلکه شیوه ای است برگرفته از هر دو، ولی نثر آن در نگارش احوال شاعران ساده وجذاب است. اعتبار تذکره تذکرة الشعراء به جهت دربرداشتن شرح حال بسیاری از شاعران متقدم و معاصر مؤلف اثری ارزنده است، اما در زندگینامه شاعران در چند مورد مطالب دور از واقع نیز آمده که نشان دهنده ضعف پژوهش نویسنده است و در حقیقت از تنزلِ ادبی در این دوره و سطحی شدن تحقیق و تتبع ناشی می شود. ضعف های تذکره به طورکلی دولتشاه در تنظیم و تألیف این تذکره، به خواندنی بودن آن توجه کرده و به جنبه تحقیقی آن چندان نپرداخته است. دولتشاه، جز نقل احوال شاعران، به نقد شعر آن ها نیز می پردازد. او بنا بر سبک موردپسند زمان خود، به طنطنه الفاظ و مضمون آفرینی و آرایه های لفظی توجه می کند و شعر را با این ملاکها نقد و ارزیابی می کند. وی اشعاری را که فصیح و روان و پیراسته از تکلفات و صنایع باشند،تحسین نمی کند، چنانکه ذکر تمامی قصیده «بوی جوی مولیان» رودکی را در تحمل تذکره نمی داند دولتشاه، چون در دوره انحطاط ادبی به سر می برده، در معرفی چند تن از شعرا، از جمله حافظ، شاعری را دون مرتبه آنان دانسته و به فضایل دیگر آنان پرداخته و توجه نکرده است که تذکره او بر مدار شعر و شاعریست. تجدید چاپ های تذکره تذکرة الشعراء مرجع بسیاری از تذکره نویسان بوده و به سبب اهمیتی که در ذکر احوال شاعران داشته، بارها در ایران و هندوستان چاپ شده است. این کتاب در ۱۳۰۵در بمبئی ودر ۱۳۱۸ به تصحیح ادوارد براون در لیدن انتشار یافت. در قرن دهم به ترکی ترجمه و تلخیص شد. یک ترجمه ترکی آن با عنوان سفینة الشعراء در ۱۲۵۹ در استانبول چاپ شد هامر ـ پورگشتال نیز آن را به آلمانی ترجمه و چاپ کرده است. فهرست منابع (۱) امیرعلیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ش. (۲) ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبی ایران، ج۲: از فردوسی تا سعدی، ترجمه و حواشی و تعلیقات علی پاشا صالح، تهران ۱۳۵۸ش. (۳) محمدتقی بهار، سبک شناسی، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش. (۴) حاجی خلیفه. (۵) دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرة الشعراء، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۸/۱۹۰۰. (۶) عبدالنبی بن خلف فخرالزمانی، تذکرة میخانه، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[ویکی فقه] تذکرة الشّعراء، کتابی در شرح احوال شاعران به زبان فارسی، توسط دولتشاه بن علاءالدوله سمرقندی نوشته شده است.
این کتاب، بنا برتصریح مؤلف در خاتمه آن، در ۸۹۲ پایان یافته و در مقدمه به امیرعلیشیر نوائی (متوفی ۹۰۶) تقدیم شده است.
زندگی نامه نویسنده
دولتشاه از امیرزادگان و رجال قرن نهم بود.
پدرش، امیرعلاءالدوله اسفراینی، از ندیمان شاهرخ تیموری (حک: ۷۹۶ ـ ۸۵۰) و خود از نزدیکان سلطان حسین بایقرا (حک:۸۷۳ ـ ۹۱۱) و امیر علیشیرنوائی بود.
دولتشاه برخلاف سنّت خانوادگی از امارت دست کشید و به کسب فضایل پرداخت و در پنجاه سالگی تألیف تذکرة الشعراء را آغاز کرد.
علت نوشتن تذکره
دولتشاه سبب تألیف تذکره شاعران را فقدان کتابی در باره این موضوع ذکر کرده است.
فهرست مصادر تذکره
...
[ویکی نور] تذکرة الشعراء، از آثار ادیب، شاعر و تذکره‏ نویس تاجیک ماوراءالنهر، سلطان محمد مطربی سمرقندی ‏(سمرقند 966-1040ق)، به زبان فارسی است که در آن، جمعی از شاعران را معرفی و برخی از اشعار آنان را ذکر کرده است. ‏ علی رفیعی علامرودشتی، این اثر را تصحیح کرده و تعلیقاتی بر آن افزوده است.
آقای «اصغر جان‏فدا» - که مقدمه ای بر این کتاب نگاشته - نوشته است: «تذکرة الشعراى محمد مطربى که به سال 966ق، در سمرقند تألیف گردیده، اثرى است جامع...»؛ ولیکن مصحح، این تاریخ را مردود شمرده و تصریح کرده است: «کتاب تذکرة الشعراء محمد مطربى، در سال 1013ق، تألیف شده و این نکته را، مؤلف بارها در ذیل شرح حال و تذکره‏ هاى شعرا و سلاطین، تصریح کرده است».
افزون بر اینکه تفاوت بین این دو نظر عبارت است از 47 سال، باید توجه داشت که سال 966ق، زمان تولد نویسنده است، نه سال نگارش این کتاب.
این کتاب از مقدمه مصحح و مقدمه «اصغر جان‏فدا» و مقدمه نویسنده و متن اصلی حاوی معرفی تعداد 343 نفر از شاعران، تشکیل شده است.
مصحح، در مقدمه اش – که آن را در تهران به تاریخ 1376ش، نوشته - روش تصحیح اثر حاضر را توضیح داده و تعداد منابع مورد استفاده نویسنده را عبارت از 20 کتاب فارسی دانسته و اسامی آنها را ذکر کرده است.
همچنین مصحح برای نگارش مقدمه بر اثر حاضر، از 18 منبع بهره برده و نام و مشخصات آنها را ذکر کرده است.