در فرهنگ اسلامی، امیر الحاج یا امام الحاج به مقامی اطلاق می‌شود که مسئولیت سرپرستی و هدایت حجاج در مراسم حج را بر عهده دارد. این منصب، از دیدگاه امامیه، از شئون امامت محسوب می‌شود. در دوران حضور معصومان (علیهم السلام)، این مسئولیت مستقیماً توسط ایشان یا نمایندگان منصوب از جانبشان ادا می‌شد. اما در دوران غیبت امام معصوم، این وظیفه خطیر بر عهده فقیه جامع‌الشرایط یا نماینده منصوب از سوی او قرار میگیرد. اهمیت این جایگاه تا بدانجاست که با حکومت اسلامی ارتباط مستقیم دارد و نصب امیر الحاج، از اختیارات و وظایف حاکم اسلامی شمرده می‌شود؛ به گونه‌ای که هیچ فردی بدون اذن حاکم شرع نمی‌تواند متصدی این منصب دینی و اجتماعی گردد.
سیره پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نشان می‌دهد که ایشان در سال دهم هجرت، خود شخصاً عازم سفر حج شده و امارت الحاج را بر عهده داشتند. پس از ایشان، حاکمان جامعه اسلامی، چه عادل و چه غیرعادل، با پیروی از سنت نبوی، یا خود عازم زیارت بیت‌الله الحرام می‌شدند و امارت حج را بر عهده می‌گرفتند، و یا فردی را به عنوان امیر الحاج منصوب می‌کردند. دلیل این امر آن است که برگزاری مناسک حج، که جنبه‌های گوناگون فردی، اجتماعی، معنوی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی را در بر میگیرد، بدون وجود یک رهبر و سرپرست شایسته، به سامان نخواهد رسید.
نخستین کسی که به طور مستقل به عنوان امیر الحاج از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) منصوب شد و نیز مأموریت ابلاغ برائت از مشرکان را بر عهده گرفت، امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بودند. در دوران خلافت ایشان نیز، عبدالله بن عباس از سوی حضرت به امارت حج گماشته شد. این مسئولیت، همچنان که در کتاب فرهنگ اعلام جغرافیایی، تاریخی در حدیث و سیره نبوی اثر محمد محمدحسن شرّاب (ترجمه حمیدرضا شیخی) نیز به آن اشاره شده است، نشان‌دهنده اهمیت هدایت و سازماندهی حجاج در طول تاریخ اسلام است.
