میرزا محمدتقی خان فراهانی، مشهور به امیرکبیر (۱۲۲۲–۱۲۶۸ قمری)، از برجستهترین سیاستمداران و مصلحان تاریخ ایران و صدراعظم نامدار دوره ناصرالدینشاه قاجار به شمار میرود. زادگاه او روستای هزاوه در منطقه فراهان (از توابع اراک کنونی) بوده است. هرچند که برخی منابع، خاستگاه خانوادگی وی را کرمانشاه دانسته و به او نسبت سیادت دادهاند.
پدر امیرکبیر، کربلایی محمدقربان، از خانوادهای پیشهور در هزاوه بود که ابتدا بهعنوان آشپز به خدمت میرزا عیسی قائممقام درآمد و سپس در دربار فرزند او، میرزا ابوالقاسم قائممقام، به سمت ناظر آشپزخانه منصوب شد. بر اساس گفتههای مورخانی چون اقبال آشتیانی، کربلایی محمدقربان در سالهای پایانی عمر خود به مقام قاپوچی (درگاهبانی) قائممقام رسید و تا زمان قتل او در سال ۱۲۵۱ قمری زنده بود. درباره تاریخ دقیق تولد امیرکبیر اختلاف نظر وجود دارد، اما سال ۱۲۲۲ قمری صحیحتر به نظر میرسد و بر این اساس، او در هنگام شهادت حدود ۴۶ سال داشت. مادرش، فاطمه سلطان ملقب به معصومه، که در اسناد دوران صدارت امیر با عنوان «والده امیرنظام» از او یاد شده، تا سال ۱۲۷۶ قمری در قید حیات بود.
امیرکبیر دوران کودکی و نوجوانی را در خانه قائممقام به خانهشاگردی گذراند و پس از آن مسئولیت محاسبه فیلخانه را بر عهده گرفت. روایت مشهوری که در منابع تاریخی به کرات نقل شده، حاکی از آن است که او در همین ایام، با بهرهگیری از فرصت درسخواندن فرزندان قائممقام، سواد آموخت و استعداد چشمگیرش در نامهنگاری مورد توجه میرزا ابوالقاسم قائممقام قرار گرفت. این استعداد، راه را برای حضور او در عرصه دیوانسالاری و آشنایی با رجال سیاسی زمان گشود و به تدریج چنان رشد کرد که توانست توجه شخص شاه را نیز به خود جلب کند.
