در زبان پارسی باستان، واژه «آریا» به خط میخی در کتیبه‌های داریوش بزرگ آمده و به معنای «آزاده»، «نجیب‌زاده» یا «شریف» است. این واژه در زبان سانسکریت نیز به شکل (आर्य) وجود دارد و معنای مشابهی دارد. در فرهنگ‌های معاصر، «آریا» به عنوان یک نام در ایران و کشورهای دیگر استفاده می‌شود. در ایران، این اسم نامی مردانه است، در حالی که در هند هم برای مردان و هم برای زنان استفاده می‌شود.
در دوران ایران باستان، «آریا» نام قومی بود که به مردمانی گفته می‌شد که به زبان‌های ایرانی باستان صحبت میکردند و دین زرتشتی را پیروی میکردند و اهورامزدا را می‌پرستیدند. این نام در مقابل واژه‌ی «انیران» قرار داشت که به غیرآریایی‌ها اطلاق می‌شد. بنابراین واژه‌ی «آریا» علاوه بر جنبهٔ قومی، جنبه‌های زبانی و مذهبی نیز داشت.
در دوران بعدی، یعنی ایران میانه، مفهوم «آریا» با ایران‌شهر گره خورد و کاربرد آن جنبه سیاسی پیدا کرد؛ یعنی قلمرو مردمان آریایی را مشخص می‌کرد. پس از حمله اعراب به ایران، نام قوم «آریا» دیگر به‌طور رایج استفاده نشد، اما واژه‌ی «ایران‌شهر» همچنان باقی ماند و به تدریج به عنوان نامی برای ایران بزرگ و سرزمین مردمان ایرانی شناخته شد.
