هولاکوخان
دانشنامه آزاد فارسی
(یا: هولاگوخان) بنیانگذار (۶۵۴ـ۶۶۳ق) سلسلۀ ایلخانان ایران، پسر تولی خان. به دستور منگوقاآن، خان بزرگ مغول، در ۶۵۱ق به ایران لشکر کشید و با ویرانی قلعه های اسماعیلیه، حکومت آنان را ساقط کرد. در ۶۵۶ق بغداد را فتح کرد و المستعصم بالله، آخرین خلیفه عباسی را کشت و خلافت عباسیان را برانداخت. سپس به ایران بازگشت و مراغه را به پایتختی انتخاب کرد و به دستور او خواجه نصیرالدین طوسی رصدخانه ای در این شهر ساخت. هولاکو در ۶۵۸ق حلب و دمشق را تصرف کرد، ولی در محل عین جالوت ـ واقع در فلسطین ـ از مصری ها شکست خورد و بسیاری از فرماندهان لشکر مغول به قتل رسیدند. هولاکو قبل از تلافی این شکست درگذشت. جانشینان هولاکو با عنوان ایلخانان در حدود۲۰۰ سال، بر ایران حکومت کردند.
جمله سازی با هولاکوخان
مولانا محمد تیلی عارف نامدار قرن هشتم آذربایجان که در دربار هولاکوخان نیز بوده (فتوای او درباره حروفیه که شرحش در کتاب کوی سرخاب تبریز و روضات الجنان هم آمده، معروف بوده است) از مفاخیر این روستا محسوب می گردد.
بقایای قلعه هولاکوخان مربوط به دوره ساسانیان - سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان اسکو، بخش ایلخچی، دهستان جزیره، ۲ کیلومتری جنوب روستای آق گنبد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۵۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
غالب مردم این روستا از نژاد ترک و تیره بغایری و عده قابل توجه نیز ترک‌های بیات و دیگر طوایف قزلباش هستند. که در زمان حمله هولاکوخان به ایران از منطقه قراقوم ترکمنستان به این منطقه کوچ داده شدند و دیگر طوایف نیز از قفقاز و آذربایجان به این مناطق کوچیده‌اند و زبان آن‌ها ترکی است.
