مسجد قُبا، نخستین مسجدی است که به دستور پیامبر اکرم بنا نهاده شد. این مسجد در جنوب شهر مدینه واقع شده و از اماکن تاریخی و مذهبی مهم به‌شمار می‌رود. روستای قُبا در فاصلۀ دو کیلومتری جنوب یثرب (مدینه) و در مسیر راه مکه قرار داشته و معماری بیشتر بناهای آن سنگی گزارش شده است. در گذشته، مسافران مسیر مکه به مدینه ناگزیر از گذر از این روستا بودند؛ اما امروزه با احداث بزرگراه مکه مدینه، رفت‌وآمدها با فاصله از این منطقه انجام می‌شود. نام قُبا از چاهی به همین نام در آن منطقه گرفته شده و ساکنان اصلی آن را بنی‌عَمرو بن عوف از انصار تشکیل می‌دادند. این روستا از نظر آب‌وهوا از مناطق خوش‌اقلیم پیرامون یثرب محسوب می‌شده و دارای نخلستان‌های گسترده و چاه‌های آب شیرین بوده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پیش از ورود به مدینه، چند روزی در قُبا اقامت گزیدند. نقل شده که نخستین سخن ایشان خطاب به مردم این بود: «آشکارا سلام کنید، از طعام خود به دیگران بخورانید، صِلۀ رَحِم کنید و شب‌گاهان وقتی مردم در خوابند نماز بگزارید تا به سلامت وارد بهشت شوید.» پیش از رسیدن رسول خدا، گروهی از مهاجران مکه نیز به‌طور موقت در قُبا ساکن شده بودند. پس از پیوستن خانوادۀ پیامبر و حضرت علی (علیه‌السلام) به ایشان، رسول خدا راهی مرکز یثرب، محل کنونی مسجد‌النبی، شدند.
بر پایۀ منابع تاریخی، پیامبر در روز دوازدهم ربیع‌الاول در جریان هجرت از مکه به مدینه، وارد محلۀ قُبا شدند و مهمان کلثوم بن هدم از بزرگان قبیلۀ اوس گردیدند. بر اساس روایات شیعی، علت توقف چندروزۀ پیامبر در قُبا، انتظار برای پیوستن حضرت علی (علیه‌السلام) و همراهان بود. در این مدت، مسجد قُبا در چهار روز ساخته شد. ایشان از دوازدهم تا شانزدهم ربیع‌الاول در قبیلۀ بنی‌عَمرو بن عوف اقامت داشتند و سپس در روز جمعه به سوی مدینه حرکت کردند. در مسیر، در مسجد قبیلۀ بنی‌سالم بن عوف، نخستین نماز جمعه و خطبۀ پیامبر در مدینه برگزار شد که به مسجد جمعه شهرت یافت. این مسجد در فاصلۀ پانصدمتری مسجد قُبا قرار دارد.