عبدالملک بن مروان

عبدالملک بن مروان بن حکم بن ابی‌العاص بن امیة بن عبدشمس بن عبد مناف بن قصی، از خلفان مشهور اموی، در سال بیست‌وششم هجری قمری در دوران خلافت عثمان بن عفان در دمشق دیده به جهان گشود. کنیهٔ وی ابوذبّان بود که به دلیل بوی ناخوش دهانش به این نام خوانده می‌شد؛ همچنین به علت شدّت بخل، او را رشح الحجر می‌نامیدند که به معنای ترشّح سنگ است و اشاره به سختی و بی‌احساسی او دارد.

پدر عبدالملک، مروان بن حکم، در زمان رحلت پیامبر اسلام(ص) هشت‌سال داشت. وی در جنگ جمل در برابر امیرالمؤمنین علی(ع) شرکت کرد و پس از شکست سپاه جمل، مخفی شد تا آن‌که برایش امان گرفته شد و به مدینه بازگشت. با رسیدن معاویه بن ابی‌سفیان به قدرت، مروان در سال چهل هجری به فرمانداری مدینه منصوب گردید. پس از درگذشت معاویه بن یزید، مردم دچار اختلاف شدند؛ برخی از هواداران بنی‌امیه خواستار خلافت خالد بن یزید بودند و گروهی دیگر به دلیل کهولت سن و تجربهٔ مروان، با او بیعت کردند. سرانجام مروان در ماه رمضان سال ۶۵ هجری در شام به دست همسرش به قتل رسید.

عبدالملک فرزندان متعددی داشت که مشهورترین آن‌ها ولید، سلیمان، یزید و هشام همگی به خلافت رسیدند. همچنین از دیگر پسرانش می‌توان به ابوبکر معروف به «بُکّار» اشاره کرد. دوران حکمرانی عبدالملک و جانشینانش، نقش مهمی در تحکیم پایه‌های حکومت اموی و گسترش قلمرو اسلامی ایفا کرد.

تصویر معنی عبدالملک بن مروان

دانشنامه عمومی

عبدالملکِ مروان یا عبدالملک بن مروان ( زاده ۲۶ قمری/۶۴۶ میلادی – درگذشته ۸۶ قمری/ ۸ اکتبر ۷۰۵ میلادی ) پنجمین خلیفه از خلفای اموی در دمشق بود. او یکی از قدرتمندترین خلفای اموی بود و توانست بر مشکلات سیاسی که در عهدش پیش آمد، فائق آید. در دوران او، دیوان های مهم شعر و کتب علمی از زبان های گوناگون قدیم به عربی برگردان شد و دانشمندان از دیگر سرزمین ها به سوی دربار دمشق روی آوردند. در سال ۶۹۱ میلادی، عبدالملک بن مروان مسجدالاقصی را در مساحت فعلی آن توسعه داد و مهم ترین بنای آن معروف به قبةالصخره را ساخت.
عبدالملک برای نخستین بار واحد پول برای جهان اسلام تعیین کرد و سکه های درهم و دینار به نام او ضرب شد. او کعبه را با دیبا و حریری که در دمشق بافته و به مکه فرستاده می شد، پوشانید. وی قلمرو امویان را از خاور به نزدیکی مرز چین گسترش داد، او حجاج بن یوسف ثقفی را به مکه فرستاد، تا عبدالله بن زبیر را سرکوب کند. سرانجام حجاج کعبه را با منجنیق ویران کرد و عبدالله بن زبیر را در کعبه گردن زد و همان جا تمامی خدام مسجدالحرام را کشت و حجرالاسود معروف را چهارپاره کرد و مسجدالحرام را آتش زد.
پژوهشگران بسیاری نقش او را در شکل گیری قرآن و اسلام رسمی مهم می دانند. بسیاری از تاریخ نگاران عبدالملک را بنیان گذار واقعی اسلام به عنوان یک نهاد دینیِ خلافت عربی می دانند.
عبدالملک، شهر واسط را در کرانه باختری رود دجله بنیان نهاد و مردمی از شهر شام را در آن جای داد و خود چندی در آنجا سکونت گزید. در دوران وی چندین شورش سیاسی - دینی به وقوع پیوست. وی برای جلوگیری از شورش ها نیازمند به شامیان بود، پس شخصی به نام مهلب بن ابی صفره را به جنگ با خوارج واداشت؛ سرانجام خوارج سرکوب شده و نفوذ خود را از دست دادند. قیام و سرکوب مختار ثقفی در زمان او روی داد. او همچنین قبةالصخره را در بیت المقدس بنا نهاد. و به فرماندهی برادرزاده حجاج بن یوسف ثقفی، محمد بن قاسم ثقفی، هند را گشود. عبدالملک، از نظر حکومت داری شخصی لایق ولی بسیار بی رحم و خون ریز بود. پس از مرگش ولید بن عبدالملک جانشین وی شد. ابن خلدون نوشته است: «عبدالملک بن مروان از خلفای بنی امیه و عرب و جهان اسلام است. او در امور مملکت به سیره خلیفهٔ دوم عمر بن خطاب عمل می نمود. »
ابن طقطقی، عبدالملک بن مروان را اولین کسی می داند که مردم را از امر به معروف نهی کرد. او در نخستین خطبهٔ خود گفت: «شما دیگران را به تقوی فرامی خوانید اما خود را فراموش می کنید؛ به خدا سوگند از این پس کسی مرا به تقوی فرابخواند گردن او را قطع خواهم کرد». او به مردمی که انتظار آن داشتند تا او همچون مهاجران نخست عمل کند می گفت: «چنین چیزی را از ما نخواهید که خود نیز همانند آن عمل نمی کنید». او در سال ۷۱ هجری کوفه را تصرف و مصعب بن زبیر را کشت.

دانشنامه آزاد فارسی

عَبدُالمَلِکِ بْنِ مَرْوان (۲۱/۲۰ـ۸۶ق)
پنجمین خلیفه (حک: ۶۵ـ۸۶ق) از سلسلۀ امویان. درپی مرگ پدرش، مروان، به خلافت رسید. در ۶۶ق عبیدالله زیاد را مأمور حمله به قلمرو مختار در عراق کرد، اما ابراهیم بن مالک اشتر، فرمانده سپاه مختار، قوای عبدالملک را به سختی شکست داد و عبیدالله را نیز به قتل رساند. چون حجاز به دست عبدالله زبیر، مدعیِ خلافت، بود، عبدالملک مردم شام را از رفتن به حج بازداشت و در بیت المقدس قبّةالصخره را بنا کرد و به جای زیارت کعبه، که در آن هنگام در سیطرۀ عبدالله بن زبیر بود، مردم را به زیارت آن واداشت. در ۷۱ق عبدالملک قوای عبدالله بن زبیر را در نزدیکی شهر انبار عراق شکست داد و مصعب بن زبیر فرماندۀ سپاه او را کشت. سپس حجاج بن یوسف ثقفی را برای سرکوبی عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد. حجاج مکه را محاصره کرد و با منجنیق ها کعبه را سنگ باران و به کلی ویران کرد و شهر را به تصرّف درآورد و عبدالله را کشت و جسدش را به دار آویخت (۷۳ق). عبدالملک با سیاست و قدرت، شورش ها و مخالفت ها را در شام و خراسان فرونشاند و خوارج را در کرمان و بحرین (شرق عربستان ) سرکوب کرد. از ۷۵ تا ۷۷ق و نیز در ۸۲ق عبدالملک به جنگ رومیان رفت و به فتوحاتی نائل آمد. عبدالملک با مکر و حیله، برادرش عبدالعزیز را به کناره گیری از ولایتعهدی ترغیب کرد و چهار فرزند خود ولید، سلیمان، یزید و هشام را به ترتیب ولیعهد کرد و به سن ۶۰ سالگی درگذشت.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] عبدالملک بن مروان بن حکم بن ابی العاص بن امیة بن عبدشمس بن عبد مناف بن قصّی در سال بیست و ششم هجرت در زمان خلافت عثمان بن عفان در دمشق متولد شد. کنیه او ابوذبٌان بود، چرا که دهانش بویی ناخوش داشت و از بسیاری بخل او را رشح الحجر (ترشّح سنگ) لقب داده بودند.
مروان بن حکم پدر عبدالملک است. او در زمان وفات پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) هشت سال داشت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) پدرش حکم را از مدینه اخراج کرد، و چون عثمان عهده دار خلافت شد، حکم را به مدینه بازگرداند. مروان در جنگ جمل علیه امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) شرکت کرد و چون اصحاب جمل شکست خوردند و گریختند مروان هم مخفی شد تا برای او از امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) امان گرفتند. سپس به مدینه بازگشت و همان جا بود تا آن که معاویة بن ابی سفیان به حکومت رسید و او در سال چهل، مروان را به فرمانداری مدینه گماشت. چون معاویة بن یزید بن معاویه درگذشت، مردم به جنبش درآمدند. شامیان از بنی امیّه طرفداری کردند، و دیگران خواستار عبدالله بن زبیر شدند، سپس کسانی که طرفدار بنی امیّه بودند غالب گشتند، لیکن در این که کدامیک از بنی امیّه را برگزینند، اختلاف نمودند. دسته ای به خالد بن یزید بن معاویه که کودکی فصیح و بلیغ بود مایل شدند. گویند خالد بن یزید عمل کیمیا را می دانست. گروهی نیز به مروان بن حکم به علت کهنسالی و پیرمردی اش اظهار میل کردند، و خالد را بدان جهت که کودکی بیش نبود، نمی خواستند. سرانجام مردم با مروان بیعت نمودند. سرانجام مروان پس از چند ماه حکومت در اول ماه رمضان سال ۶۵ هجری در شام به دست زنش کشته شد.
فرزندان عبدالملک
عبدالملک فرزندان زیاد داشت که مهم ترین آن ها ولید، سلیمان، یزید و هشام است که همه آن ها به خلافت رسیده اند، همچنین ابوبکر که به بکار مشهور شد.
دوران قبل از خلافت
اولین حادثه ای که در طول زندگی عبدالملک رخ داد، حضور او در روز یوم الدار (روز قتل عثمان) بود؛ در حالی که ده سالش بود و همراه پدرش حاضر و ناظر ماجرا بود و بعد از آن شاهد خروج خانواده اش از مدینه و رفتن به مکه و سپس به بصره بود. او جنگ جمل را به خوبی به خاطر می آورد و اینکه پدرش در صف اهل جمل مقابل علی (علیه السّلام) قرار گرفت. اولین منصب دولتی عبدالملک در زمان معاویه بود. بعد از وفات زید بن ثابت که رئیس دیوان مدینه بود معاویه عبدالملک را جانشین وی کرد. زمانی که عثمان، مروان را والی بحرین کرد، عبدالملک را نیز والی هجر (منطقه ای در بحرین) کرد. مسلمانان به سال چهل و دوم هجری نخستین پیکار زمستانی خود را در سرزمین روم آغاز کردند. معاویة، عبدالملک بن مروان را به فرماندهی سپاهیان مدینه گماشت؛ در حالی که شانزده سال بیشتر نداشت، عبدالملک با کشتی و از راه دریا حرکت کرد و وارد افریقیه شد. در دوران پدرش مروان والی فلسطین شد. بعد از این که پدرش دمشق را ترک کرد و برای جنگ مرج راهط (جنگ مروان با شورشیان در مصر) عازم مصر شد، او نائب حکومت شد و در روزی که پدرش کشته شد با او برای خلافت بیعت شد.
واقعه حره و نقش مروانیان
...
[ویکی شیعه] عبدالملک بن مروان (۲۶-۸۶ق/۶۴۶-۷۰۵م) پنجمین خلیفه اموی است که پس از مرگ پدرش مروان بن حکم در سال ۶۵ق به خلافت رسید و به مدت ۲۱ سال خلافت کرد. وی در دورانی به پادشاهی رسید که جامعه اسلامی دچار اختلافات درونی بسیار و با تهدیدات خارجی روبرو بود اما توانست با زور و حیله و خشونت تمام مخالفان خود را سرکوب کند. او مناطقی را در آفریقا تصرف کرد و به محدوده جهان اسلام افزود و هم چنین در جهت توسعه تمدن اسلامی فعالیت هایی نمود. در روزگار وی خانه خدا توسط منجنیق تخریب شد. وی با نصب حجاج بن یوسف ثقفی به عنوان حاکم کوفه، شیعیان را شدیدا تحت فشار قرار داد. امام سجاد(ع) در دوره او زندگی می کردند. عبدالملک به پیشنهاد ایشان برای نخستین بار در تاریخ اسلام اقدام به ضرب سکه نمود. او در سن ۶۰ یا ۶۱ سالگی از دنیا رفت و در دمشق دفن شد.
ابوالولید عبدالملک بن مروان بن حَکَم بن ابی العاص بن امیة بن عبدشمس، پنجمین پادشاه اموی، در سال ۲۶ ه‍.ق (۶۴۷ م) به دنیا آمد و در مدینه پرورش یافت. پدرش مروان بن حکم از پادشاهان اموی و مادرش عایشه دختر معاویه بن مغیره بن ابی عاص است. عبدالملک ۱۷ پسر داشت که چهار نفر از آنها (ولید، سلیمان، یزید، هشام) خلیفه شدند.