تخت سلیمان، یک مجموعه باستانی و تاریخی در شهرستان تکاب، واقع در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی است. این مکان در گذشته با نام‌های مختلفی از جمله گنزگ، شیز، ستوریق، سفوریق، سقوریق و ستروق شناخته می‌شد و به نظر می‌رسد که نام تخت سلیمان پس از دوره ایلخانی، یعنی از قرن هفتم به بعد، رایج شده است. این مجموعه در اوایل سده ۱۳ هجری قمری توسط جهانگرد انگلیسی به نام رابرت کرپورتر کشف شد. کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی نشان می‌دهد که این منطقه از میانه‌های هزاره نخست قبل از میلاد، یعنی در دوران هخامنشیان، محل سکونت انسان‌ها بوده است. در این ناحیه، آثاری چون دریاچه، آتشکده آذرگشنسب، معابد، تالارها، ایوان و زندان سلیمان وجود دارد که به تفصیل درباره هر یک توضیح داده خواهد شد. تخت سلیمان به عنوان محل نگهداری جام مقدس، که به افسانه‌ها نسبت داده میشود و گفته میشود حضرت مسیح (علیه‌السّلام) در شام آخر از آن نوشید، در سده‌های اخیر اسلامی به این نام شناخته شده است. این نام‌گذاری، مشابه بسیاری از آثار و محوطه‌های دیگر در ایران که به نام سلیمان نبی نامیده می‌شوند، احتمالاً از یک باور عامیانه و افسانه‌ای نشأت گرفته است. بر این باور بوده‌اند که بناها و آثار بزرگ و شگفت‌انگیزی مانند تخت سلیمان تنها به دستور حضرت سلیمان و با کمک نیروهای طبیعی و ماوراء طبیعی تحت فرمان او ساخته شده‌اند و از توانایی انسان‌های عادی فراتر بوده است. همچنین، ممکن است این نام‌گذاری به منظور حفظ مکان‌های مقدس پیش از اسلام در دوران اسلامی صورت گرفته باشد.
تخت سلیمان
لغت نامه دهخدا
تخت سلیمان. [ ت َ ت ِ س ُ ل َ ] ( اِخ ) تخت منسوب به حضرت سلیمان:
مگر تخت سلیمانست کز دریا سحرگاهان
نباشد زی که و هامون مگر بر باد جولانش.ناصرخسرو.بر دل پاکش غباری بیگناه از من چراست
دیو بی انصاف بر تخت سلیمان چون نشست.خاقانی.و رجوع به تخت سلیمانی شود.
تخت سلیمان. [ت َ ت ِ س ُ ل َ ] ( اِخ ) آثار مخروبه ای است در بیست وپنج فرسخی دریاچه ارومیه بطرف شرقی که عده ای از مورخین آنرا پایتخت آذربایجان در زمان پارتیها دانسته و معتقد بودند که آتشکده آذرگشسب هم در آنجا بوده است. پایتخت آذربایجان را در زمان پارتیها یعنی زمان لشکرکشی آن تونیوس سردار رومی به این صفحه، مورخین رومی پَرَسْپه می نامند. محل آنرا در تخت سلیمان کنونی یعنی در بیست وپنج فرسنگی دریاچه ارومیه از طرف جنوب شرقی باید جستجو کرد. ( راولین سن، ششمین دولت بزرگ مشرق ص 201 از ایران باستان ج 3 ص 2624 ). و رجوع به همان کتاب ج 1 صص 178 - 179 و ج 3 ص 2354 و 2373 و 2374 شود.
آقای دکتر معین آرد: کریستنسن درتاریخ ایران در زمان ساسانیان آورده: جکسن گوید این آتشکده [ آتشکده آذرگشسب ] در جایی برپا بود که اکنون خرابه های تخت سلیمان معروف هست و فاصله آن از ارومیه و همدان یکی است. این اشتباه نخست از راولنسن سرزده، چه او خرابه تخت سلیمان را در آذربایجان ( که در شمال آن محلی است که اکنون به گنج آباد موسوم است ) شهر قدیم شیز تصور کرده. پس از وی یوستی پیروی او کرد و جکسن عقیده او را تأیید و تقویت نمود، ولی استاد مارکوارت در این باب به آقای پورداود نوشته اند: گنجشک یا الشیز، اقامتگاه تابستانی خسرو پرویز،امّا اقامتگاه زمستانی شهریاران سابق، «اترپات » بود. اقامتگاه تابستانی این شهریاران اخیر موسوم بوده به فراذه اسپ یعنی اسب خیز، که در کوهی واقع بوده و امروزه این محل تخت سلیمان نامیده میشود برخلاف گنجشک یاالشیز، بنابر آنچه در سیاحت نامه ها مندرج است باید در نواحی دریاچه ارومیه، سر راه مراغه و تبریز، در نزدیک لیلان باشد. نظر به تعریف مفصلی که معربن المهلهل کرده در نزدیک آن معدن ها و چشمه های نفتی بوده که آتشکده آذرگشسب بواسطه آن روشن بوده است... ( مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ص 202 ). و رجوع به آذرگشسب و شیز و صاین قلعه شود.
تخت سلیمان. [ ت َ ت ِ س ُ ل َ ] ( اِخ ) نام کوهی است در وسط کشمیر که تخت حضرت سلیمان علیه السلام در آنجا فرودآمده و الحال مردم برای زیارت آن می روند. ( آنندراج ). مقامی است درکشمیر. ( غیاث اللغات ). در جهت شرقی افغانستان و نزدیک سرحد هندوستان و در میانه کوه سلیمان قرار دارد که از شمال به جنوب ممتد است و بلندترین قله تخت سلیمان 11000 پا بلندی دارد. ( از قاموس الاعلام ترکی ).
فرهنگ فارسی
آثار قلعه است که در نزدیکی اشاقی قرار دارد.
دانشنامه عمومی
این شهر در ۴۰ کیلومتری شهر تکاب قرار دارد و از شرق به مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان، از جنوب و غرب به ارتفاعات طویله کوه محدود می شود.
مردم این شهر، به زبان های ترکی و کردی سخن می گویند؛ همچنین دین مردم این شهر اسلام با مذاهب تشیع و تسنن است.
تولید صنایع دستی از قبیل گلیم و فرش در میان زنان این شهر رواج دارد.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر تخت سلیمان برابر با ۸۵۱ نفر ( ۲۳۵ خانوار ) بوده است.
