آتش افروز

آتش اَفروز
نام گروهی از بازیگران و نوازندگان دوره گرد نوروزی خوانی و نیز نام یکی از افراد آن گروه که در نقاط مختلف ایران، از چند روز پیش تا چند روز پس از نوروز، با لباس های قرمز رنگ و کلاه بوقی منگوله دار، در حالی که چهرۀ خود را چون زنگیان به دوده سیاه می کردند، در کوی و برزن راه می افتادند و به مژدگانیِ فرارسیدن بهار، رقصان و آوازخوانان، جماعت را سرگرم می کردند و به خوش باشی مردم چیزی می گرفتند. کار آتش افروز، یکی از افراد این گروه، این بود که یا سرِ مشعل مشتعلی را که به دست داشت به دهان می برد و آتش آن را خاموش می کرد، یا نفتی را که در دهان نگه می داشت بر شعلۀ آتش می پاشید و آتش آن را تیزتر می کرد. دیگر افراد دسته هم، با دست و صورت و گردن سیاه کرده، مقداری خمیر روی سر می گذاشتند و روی آن را با پنبه و کهنۀ آغشته به نفت، مشتعل می کردند، سپس با ضرب دایره و تنبک، تصنیفی می خواندند. چنین پیداست که آتش افروزان، اعقابِ حاجی فیروزهای امروزی اند. گروهی منشأ این رسم را در اساطیر بین النهرین جسته اند؛ گروهی آتش افروز را به افسانۀ بازگشت سیاوش ربط داده اند؛ برخی برآن اند که این رسم ادامۀ رسم های سیاهان در دورۀ ساسانیان است؛ به گفتۀ جعفر شهری، حاجی فیروز از دورۀ «ارباب ـ نوکری و خواجه سرا نگهداری» به دورۀ ما راه یافته است. احمد شاملو آتش افروزان را غلامانی دانسته است که وظیفۀ برافروختنِ آتش را در شب چهارشنبه سوری برعهده داشته، و گاهی شبیه حاجی فیروز بوده اند. نیز ← کوسه برنشین؛ میر نوروزی؛ غولْ بیابانی